OP WEG NAAR HET EIND

Pas geleden vertelde ik je ik dat de ouderdom voor mij in zicht komt. Die ouderdom ben ik al voorbij, vrees ik nu. Bij mijn jaren en in ieder geval mijn lichaam hoort intussen een ander begrip. Want ouderdom noemen we de periode dat een mens vermoeid is, niet gebroken. Einde oefening, total loss, vink dat maar voor mij aan.

Toch prijs ik me nog gelukkig tegenover jou, want geestelijk voel ik de tand des tijds niet, alleen lichamelijk. Ja, mijn fouten en de bijbehorende onderdelen, die zijn oud geworden. Maar mijn geest is nog energiek en monter: hèhè, bijna los van het lichaam, de grootste last is afgelegd, heerlijk. Nog niet zo slecht, die ouderdom, ik kom tot bloei!

Laten we het maar geloven, binnenhalen die bonus. Maar we moeten ook even doordenken en goed nagaan: in hoeverre is die innerlijke kalmte en balans een kwestie van wijsheid, en in hoeverre van leeftijd? En een zorgvuldig onderscheid maken: wat kan ik niet, en wat wíl ik niet? Waarbij het ook 'niet willen' is wanneer ik tot mijn vreugde iets niet kan. Wat is er te klagen, wat is het probleem, wanneer iets waar een eind aan moest komen feitelijk voorbij is?

'Het is een groot probleem,' zeg je, 'als je minder wordt en afsterft, of preciezer gezegd: langzaamaan verdwijnt. Want we worden niet plotseling met één slag geveld, het gaat stukje bij beetje. Elke dag haalt iets af van onze krachten!'

Kan die slotfase mooier? Rustig wegglijden naar je einde, loskomen van alles. Niet dat er iets verkeerd is aan een harde klap, aan plotseling vertrek uit het leven, maar deze weg is comfortabel: een geleidelijke aftocht.

Persoonlijk doe ik steeds of de grote test eraan komt, of de dag van het oordeel over al mijn jaren voor de deur staat. Ik onderzoek mezelf en spreek mezelf ook toe.

'Het stelt nog niets voor', zeg ik dan, 'die woorden en daden die ik heb laten zien. Allemaal buitenkant. Het suggereert wel innerlijke kracht, maar er zit een hoop poeha en show eromheen. Wat heb ik echt aan voortgang geboekt? Dat krijg ik straks te horen van de dood. Dus moet ik flink zijn en mij instellen op de dag dat alle schone schijn wegvalt en ik over mijzelf het oordeel vel. Sprak ik flinke woorden of was ik van binnen flink? Was het allemaal maar pose en komedie, al mijn dappere taal aan het adres van Fortuna?

Schuif opzij wat de mensen ervan vinden: altijd een onzekere factor, met voor- en tegenstanders. Schuif opzij wat je heel je leven hebt gelezen en geschreven. Het laatste oordeel over jou is aan de dood. Dat wil zeggen, lezingen en academische discussies, citaten uit het werk van grote filosofen, geleerde conversatie, daar valt ware geestelijke kracht niet aan af te zien. Zelfs de meest timide figuren kunnen een ronkende speech afsteken. Je prestaties blijken pas echt in je stervensuur.

Goed, ik accepteer de voorwaarden. Ik vrees het oordeel niet.'

Dat zeg ik tegen mezelf. Maar ik zeg het ook tegen jou, zo moet je het zien. Je bent nog vrij jong, maar wat doet dat ertoe? Hier telt niet het aantal jaren. Waar de dood je precies opwacht is onzeker, dus moet je hem overal verwachten. (…)

Epicurus zegt: 'Oefen voor de dood', of als het zo beter bij ons overkomt: 'Leren sterven is iets heel goeds'.

Iets leren wat je maar eenmaal gebruikt lijkt misschien overbodig. Maar dat is het juist, daarom moeten we oefenen! Als we nooit de proef op de som kunnen nemen of we iets echt beheersen, moet het leerproces doorgaan.

'Oefen voor de dood.' Wie dat zegt geeft als opdracht: 'Oefen voor de vrijheid.' Wie heeft leren sterven heeft het afgeleerd slaaf te zijn en staat boven elke macht. In elk geval buiten bereik van elke macht. Gevangenis en bewaking en tralies, wat kunnen die zo iemand maken? De deur staat voor hem open!

Eén enkele keten houdt ons vast: liefde voor het leven. Die keten moeten we niet afschudden, dat niet, wel verzwakken. En wel zo dat niets ons tegenhoudt of belemmert als het erop aan komt. Dat we dan klaar staan om wat ooit gebeuren moet meteen te doen.