|
VincentHunink |
| |
HOME | VERTALINGEN | ALLE PUBLICATIES | INDEX | CONTACT |
|
vertaling M.F.A. Brok, herzien
Vincent Hunink
Als keizer Marcus Aurelius in 180
overlijdt gaat het met het Romeinse Rijk
bergafwaarts. Binnen amper zestig jaar volgen
minstens zeventien keizers elkaar op. Tirannen
zoals Commodus en Caracalla, bizarre figuren
zoals Heliogabalus, soldatenkeizers en keizers
voor een maand of een week. Een keizer als
gladiator, broedermoord op de troon,
keizerinnen die de macht overnemen: zulke
taferelen zag de stad niet eerder. Ook economisch en sociaal gaat het Rijk
wankelen: de structuren van het oude Romeinse
systeem raken aangetast. Burgeroorlogen en
natuurrampen, buitenlandse invallen en chaos
in bestuur en leger maken de verwarring
compleet. Over deze turbulente tijden is een
boeiend verslag geschreven door een
Griekstalige middelhoge ambtenaar, Herodianus.
Als ooggetuige registreert hij zorgvuldig de
grote gebeurtenissen van zijn tijd. Een
meeslepend verhaal over een van de woeligste
perioden uit de geschiedenis van Rome.
FRAGMENT (uit 8,4)
Brok 1974 De inwoners van Aquileia wierpen
van boven af met stenen en mengden pek en
olijfolie met zwavel en bitumen en goten dat
in lege potten met lange stelen. Meteen als
de afdelingen de muur naderden, staken ze
het mengsel in brand en goten dat uit, allen
tegelijk, zodat de stroom een regen van vuur
leek. Het pek, dat vloeibaar was door
bovengenoemde ingrediënten, stroomde over
de onbedekte delen van het lichaam,
verspreidde zich naar alle kanten, zodat de
getroffenen zelfs hun uniformen uittrokken,
de wapens wegsmeten, omdat het ijzer
gloeiend werd, en alles wat van hout of leer
was brandde en ineenschrompelde. Men zag
daar soldaten, die zich spiernaakt hadden
uitgekleed, en weggeworpen wapens, alsof het
de restanten waren van een veldslag, maar
deze waren niet buit gemaakt door dapperheid
in de strijd, maar door technisch vernuft.
Brok/Hunink 2017 De inwoners van
Aquileia wierpen van bovenaf met stenen.
Ook mengden zij pek en olijfolie met
zwavel en bitumen, stopten het mengsel in
lege potten met lange stelen en staken het
aan. Zodra het leger de muur dan naderde
goten ze het uit, allemaal tegelijk, het
leek een regen van vuur. Het vloeibare
pekmengsel kwam op de onbedekte delen van
het lichaam en verspreidde zich over het
hele lijf. Getroffenen deden hun brandende
borstplaten en andere wapens af: het ijzer
werd roodgloeiend en alles van hout of
leer brandde weg en schrompelde ineen. Zo
waren daar soldaten te zien die zelf hun
bewapening hadden uitgedaan en weggegooide
wapens, het leek wel buit. Maar dan
veroverd door technisch vernuft en niet
door dappere strijd.
'In 180 na Christus overleed de Romeinse keizer-filosoof Marcus Aurelius; in de decennia daarna tuimelde het Romeinse rijk via zeventien vaak merkwaardige keizers snel zijn ondergang tegemoet. De gebeurtenissen werden vastgelegd door Herodianus, een in het Grieks schrijvende ambtenaar over wie weinig bekend is maar die als ooggetuige een woelige periode vastlegde, die in een herziene vertaling zijn uitgebracht onder de titel Donkere wolken boven Rome.' voorts in De Morgen van 13 december 2017, in de NRC van 15 december 2017 en in Trouw van 30 december 2017. === uitvoerige beschrijving door Jona Lendering op zijn weblog Mainzer Beobachter [https://mainzerbeobachter.com/2017/12/24/herodianus] kopie van de tekst ook hier === 'Herodianus
is een auteur van cruciaal belang als bron
voor de geschiedenis van de late 2de en vroege
3de eeuw. (...) Traditioneel werd de
beschreven periode gezien als de tijd waarin
het verval van het Romeinse rijk inzette, op
weg naar de ondergang in de 5de eeuw.
Tegenwoordig wordt veelal de periode ná
Herodianus, vanaf het jaar 238, opgevat als
echte crisistijd. De veranderende zienswijzen
worden weerspiegeld in de titels van het
vertaalde werk, aanvankelijk door Brok (1973):
‘Crisis in Rome’, en nu in de daarop
gebaseerde verwerking door Hunink: ‘Donkere
wolken boven Rome’. De ondertitel van deze
laatste, ‘Het Romeinse rijk in de derde eeuw’,
dekt de lading maar ten dele, want pas vanaf
hoofdstuk 3,11 (van de acht boeken) belanden
we in de 3de eeuw. Een nieuwe uitgave is
vanwege veranderende zienswijzen
verdienstelijk, met een inleiding van Hekster
die meer oog heeft voor subjectiviteit en
vertelkunst dan het oorspronkelijk voorwoord.
Toch zal Herodianus zich meer in eerstgenoemde
titel hebben kunnen vinden, omdat hij zijn
tijd eerder als crisis dan als de aankondiging
van donderstormen heeft ervaren – hij maakte
die tijd immers niet mee. De vertaling van Brok is zoals
gezegd als uitgangspunt genomen. Dat leidt tot
duidelijke veranderingen, soms verbeteringen.
Maar vaak is het moeilijk te bepalen waar Brok
en waar Hunink spreekt. In een passage over
keizer Commodus (180-196) lezen we bij
laatstgenoemde: ‘Commodus deinsde nergens meer
voor terug. Hij gaf bijvoorbeeld opdracht om
op staatskosten spelen te organiseren...’ Het
woord ‘bijvoorbeeld’ kent geen basis in het
Grieks, maar is in de tekst geslopen op
voorzet van Brok, die vertaalde: ‘Commodus
schrok langzamerhand nergens meer voor terug
en gaf bijvoorbeeld opdracht om op
staatskosten spelen in het amphitheater te
organiseren.’ Brok heeft, even subtiel als
legitiem, een geleidelijk naderend einde van
Commodus’ bewind willen schetsen, vervolgd in
1,16: ‘Maar er moest een dag komen, waarop ook
zijn krankzinnige optreden en zijn tirannieke
bewind een einde moest nemen.’ Bij het
staccato van Hunink is bij iedere gebeurtenis
de maat vol: ‘Aan zijn krankzinnige optreden
en tirannieke bewind moest een einde komen,
het kon niet anders.’ Zo zien we, terwijl de
interpretatie veranderd is, soms nog stukjes
Brok doorschemeren. uit de
recensie door D i e d
e r i k B u
r g e r s d i j k in Hermeneus
90, 2018, 139 === uit de recensie door G e r t - J a n O o s t e r o m in Reformatorisch Dagblad 9 oktober 2018, boeken p.11 (...) 'De uitgever heeft ervoor gekozen de prachtige vertaling uit 1973 van de hand van M. F. A. Brok als uitgangspunt te nemen voor deze nieuwe editie. Er bestaan slechts twee eerdere vertalingen, een uit de 17e eeuw door Pieter Rabus, uitgegeven te Rotterdam in 1683, en een uit de 16e eeuw van de hand van de bekende humanist uit Gouda, Dirk Volkertszoon Coornhert. Voor onderhavige uitgave schreef Olivier Hekster, hoogleraar oude geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen, een geheel nieuwe inleiding en herzag hij het oorspronkelijke notenapparaat. Classicus en gerenommeerd vertaler Vincent Hunink, eveneens werkzaam aan de Radboud Universiteit, nam de volledige tekst van Brok ter hand en bracht talloze wijzigingen aan waar er sprake was van niet meer eigentijds taalgebruik. Herodianus’ werk is het waard om bestudeerd te worden. Door deze uitgave krijgt het de aandacht die het verdient.' ===
latest changes here:
|
|
