|
VincentHunink |
|
|
|
HOME | VERTALINGEN | ALLE PUBLICATIES | INDEX | CONTACT |
|
Livius Andronicus en
Naevius,
tweede, digitale editie: Nijmegen 2011 De Romeinse dichtkunst kent enkele erkende hoogtepunten, zoals Vergilius' Aeneis en Ovidius' Metamorfosen. Deze klassieke werken uit de tijd van keizer Augustus bouwden voort op voorbeelden uit de oudere Romeinse literatuur. Maar veel van die oudere gedichten werden er zozeer door overvleugeld dat ze in vergetelheid raakten en zelfs verloren gingen. Als derde project van archaïsch-Latijnse poëzie bereid ik een uitgave voor van de tragedie-fragmenten van de dichters Ennius, Pacuvius (Brindisi 220-Taranto 130 v.Chr.), en Accius (170-ca. 85 v.Chr.). Van Ennius zijn zo'n 400 regels van de tragedies in Griekse en Romeinse setting zijn bewaard gebleven, meest kleine snippers. Eenzelfde aantal regels is er nog van Pacuvius. van Accius gaat het om ruim 700 regels. Omdat er veel vreemde woorden in voorkomen blijven de fragmenten ook voor classici veelal een gesloten boek. In de nieuwe uitgave worden de fragmenten in de context van hun oorspronkelijke boeken geplaatst. Na een korte omschrijving in het Nederlands volgt dan de Latijnse tekst (volgens de standaarduitgaven van Jocelyn, D'Anna en Dangel) en een dichterlijke vertaling. De fragmenten worden voor de volledigheid voorafgegaan door de (schaarse) alleroudste tragedie-fragmenten in het Latijn: die van Livius Andronicus en Naevius. Vooral Pacuvius valt op door zijn gewaagde beeldspraak en barokke, verheven woordgebruik. Accius munt uit in creatieve, mooie varianten op bekende antieke mythologische verhalen. De uitgave geeft zoveel mogelijk ook reconstructies van de tragedies als geheel.
NIPTRA
(The washing) Maar
zijn oude voedster Eurycleia herkent hem aan een litteken tijdens het wassen van
zijn voeten. Intussen komt Telegonus door een storm op Ithaca aan. Hij is de
zoon van Circe en Odysseus, en heeft van zijn moeder de opdracht gekregen zijn
vader te vinden. Na plundering van de akkers gaat de jongen naar Odysseus'
paleis. Als hij niet wordt toegelaten ontstaat er een vechtpartij. Odysseus zelf
vecht mee, omdat hij denkt dat de jongen Telemachus is. Telegonus brengt zonder
het te beseffen, Odysseus een dodelijke wond toe
met een speciale speer die hij van Circe heeft meegekregen. Odysseus
sterft. Deze
tragedie biedt een opvallende, alternatieve afloop van het verhaal van Odysseus,
uitgaande van de Odyssee en mede op basis van verloren stukken van Sophocles. De
gevolgde aanpak is in veel opzichten kenmerkend voor Pacuvius. reactie
van Penelope (of Eurycleia) op het verhaal over Odysseus dat Odysseus incognito,
als 'vreemdeling', vertelt pariter
te esse erga illum uideo ut illum ted erga scio eender bent u zichtbaar hem *2-3 de
voetwassing --
uitnodiging van Eurycleia
aan Odysseus --
haar begin van herkenning cedo
tuum pedem mi, lymphis flauis fuluum ut puluerem reik uw voet aan mij, zodat ik o, uw zoetgevooisde woorden *4-7 verhaal
van Odysseus -- het vlot dat hij bouwde op het eiland van Calypso -- aankomst in de grot van Polyphemus -- over Circe -- over Polyphemus (of over Telegonus) nec
ulla subscus cohibet compagem aluei, geen tap verbond het vaartuig tot een
hecht geheel, inde
aduenio montem Aetnam in scruposam specum vandaar kom 'k bij de Etna, in een
rotsengrot quae
meum uenenis flexit socium pectora ...die met vergif mijn makkers' harten
heeft verbogen
aetate integra
een nog niet oude *8 bevel
van Odysseus aan zijn dienaren zodra Telegonus aan de deur verschijnt uos
hinc defensum patriam in pugnam baetite! vooruit nu! trekt ten strijde voor uw vaderland! *9-10 uit
een bodeverhaal over het gevecht --
Telegonus' buitennissige wapen --
vermelding van nog andere zoons van Odysseus, uit de relatie met Calypso barbaricam
pestem subinis nostris optulit
eundem filios
*11-12 na
de dodelijke verwonding van Odysseus --pedetemptim
ac sedato nisu --tu
quoque, Vlixes, quamquam grauiter
--gij
ook, Odysseus, --houd
me nu vast! die conqueri
fortunam aduersam, non lamentari decet: tegenspoed mag men betreuren, *13 niet
nader te plaatsen fragment (misschien over Menelaus en Helena) Spartam
reportare instat, id si perpetrat
Als tweede voorproef volgt hier het hele beschikbare materiaal van één van de beroemdste tragedies van Accius, de Medea. Een boven opgenomen eerste voorproef betrof Pacuvius. MEDEA De
Argonauten zijn in Colchis aangekomen. Daar is Medea, de dochter van koning Aeëtes,
spontaan verliefd geworden op Jason. Uit liefde voor Jason heeft ze haar
kwaliteiten als tovenares in dienst van zijn missie gesteld: het Gulden Vlies is
daardoor bemachtigd. Vervolgens
gaat zij mee met Jason en de Grieken op de Argo, achtervolgd door Colchiërs.
Het schip komt ergens aan in Scythië, woest gebied waar nooit eerder een schip
is gezien. Jason vertelt zijn avonturen aan de lokale koning. Intussen bereiken
hem berichten van Aeëtes, die de terugkeer van Medea eist maar niet staat op
teruggave van het Gulden Vlies. Jason gaat accoord en Medea wordt vastgezet,
wanhopig over dit verraad van Jason. Om haar eigen vader te treffen beraamt zij
de dood van haar broertje Apsyrtus (al bij haar vlucht uit Colchis heeft zij een
ander broertje gedood en diens ledematen verstrooid om de achtervolgers op te
houden). Aeëtes blijft zwaar aangeslagen. Accius
heeft voor deze alternatieve afloop van het Medea-verhaal verschillende bronnen
ineengevlochten, waaronder een verloren stuk van Sophocles en boek vier van het
epos van Apollonius van Rhodus. De tragedie staat ook bekend onder een
alternatieve naam: Argonautae (De Argonauten). proloog:
een Scythische herder ziet de Argo fremibunda
ex alto ingenti sonitu et spiritu; prae
se undas uoluit, uortices ui suscitat: ruit
prolapsa, pelagus respergit reflat; ita
dum interruptum credas nimbum uoluier, dum
quod sublime uentis expulsum rapi saxum
aut procellis, uel globosos turbines existere
ictos undis concursantibus; nisi
quas terrestres pontus strages conciet; aut
forte Triton, fuscina euertens specus subter
radices penitus, undanti in freto molem
ex profundo saxeam ad caelum eruit
zo'n grote massa glijdt er grommend vanaf volle zee met groot gedruis, rolt golven voor zich uit en stuwt de koppen op tot schuim en dendert voort, verstuift het zilte
nat; terwijl je denkt: een losgebroken donderwolk! of ook: een hoge rots door winden en orkanen afgescheurd en meegesleurd, of huizenhoge kolken rijzend uit het strijdgewoel der golven, ─of
misschien zijn 't brokken vasteland in zee, of woelt hier Titon met zijn drietand grotten om tot onder de wortels, wat dan in het woedend water brokken rots van onderop ten hemel werpt...
sicut
citati atque alacres rostris perfremunt delphini van dolfijnen
Siluani melo consimilem
ad auris cantum et auditum refert gelijk: zo klinkt het lied dat onze oren horen ego
me extollo in abietem alte; ex tuto prospectum aucupo bezorg ik mij een veilig uitzicht
uagant pauore, pecuda in tumulis deserunt; quis
oues pascet postea?
...zwermen rond van schrik, hun kudden op de heuvels latend; wie zal straks de schapen weiden? *6-8 Jason's
relaas bij de Scythische vorst toleraret
hiemes, mare cum horreret fluctibus trotseren, als de zee met zware golving ruigt prima
ex immani uictum ad mansuetum applicans perite
in stabulo frenos inmittens feris *9-11 wanhoop
van Medea qui
potis est refelli quisquam, ubi nullust causandi locus? waar geen plaats voor praten is? exul
inter hostis, exspes, expers, desertus, uagus balling bij de vijand, zonder hoop of hulp, verlaten, dolend... *12 Medea's
plan om haar broertje Apsyrtus te doden nisi
ut astu ingenium lingua laudem et dictis lactem lenibus of ik moet hem listig prijzen en met milde woorden melken... *13 herkenning
van Medea (misschien door een priesteres) tun
dia Medea es, cuius aditum exspetans peruixi usque adhuc? bent ú Medea, godgelijke, op wier komst ik heb gewacht, voor wie ik mij in leven hield? *14 woorden
van Aeëtes na Medea's moord op Apsyrtus pernici
orbificor liberorum leto et tabificabili verweesd raak ik door kinderdood, verwoestend, vlug *15-16 niet
nader te plaatsen fragmenten bij de oude toren principio
extispicum ex prodigiis congruens ars te arguit uw schuld in ingewanden aan *17 finale:
algemene wijsheid propria
in uita est noodlot regeert en niemand bezit in 't leven zijn eigen leven
VOLLEDIGE TEKST
Gebruik onderstaande link om het bestand te downloaden.
Het
bestandsformaat is PDF. De grootte van het bestand is 893kB.
recensie door dr. C h a r l e s V e r g e e r, in: Filosofie Magazine 18,1, febr/maart 2008, 59-60 (overgenomen met vriendelijke toestemming van de auteur) Zou
het een schuilnaam zijn voor een hele groep vertalers, of een groep studenten,
telkens hard aan het werk gezet? Het tweede deel van de heel bijzondere reeks Bibliotheca
Latina Archaica was net verschenen of, zie daar volgt meteen het vuistdikke
derde deel al. Na Quintus Ennius een bundel van tekstfragmenten van de eerste
tragedies uit Rome. Daarnaast nog een alleraardigst boek met vertaalde graffiti
uit Pompeii. En dat alles toch echt van de hand van één man, de Nijmeegse
classicus Vincent Hunink. Het is in de eerste plaats kwalitatief, maar ook
kwantitatief, een prestatie van formaat. En dat niet in het minst omdat hij
teksten ontsluit die voor de niet vakman nauwelijks toegankelijk zijn en
waarvoor de aandacht van lezers ook maar heel gering is. Weer eens een nieuwe
vertaling van de levens van de eerste twaalf keizers van Suetonius met al die
schandalen en uitspattingen, dat vindt zijn weg naar de lezers wel, maar
Naevius, Pacuvius en Accius, wie kent die? Hooguit Livius Andronicus en
natuurlijk Ennius, zijn als namen bekend, maar hun teksten bleven ongelezen. Terwijl
de Griekse tragici wereldnaam kregen, hun tragedies steeds weer opgevoerd
worden, al dan niet vertaald tot moderne huwelijksproblematiek, en filosofen als
Martha Nussbaum of, hier te lande, Henk Manschot en Samuel IJsseling, gretig
gebruik maken van deze overweldigende teksten om te peilen naar de diepten van
het menselijk hart – laten we eerste tragedies
uit Rome buiten beschouwing. Dat zal wel namaak zijn van de grote Griekse
voorbeelden. Wat we er van kennen, zeg een bijna barok en erg bloederig drama
als Thyestes van Seneca – bekend
geworden door de bewerking van Hugo Claus – dat boezemt eerder afkeer dan
belangstelling in. De
eerste tragedie werd in Rome in 240 vóór onze jaartelling opgevoerd. Ze was
van de hand van Livius Andronicus en een vertaling uit het Grieks. De Romeinen,
met hun zin voor pompeus optreden en theatrale effecten, waren meteen geboeid en
gaven zowel tragedie als komedie plaats in de grote religieuze festivals. Pas
door het optreden van Quintus Ennius, ten tijde van de tweede Punische oorlog,
werd de tragedie op een peil gebracht dat zich met Euripides kon meten. Ennius
was in een dorpje nabij het hedendaagse Lecce geboren en sprak Grieks, Oscisch
en Latijn. De vertaling van zijn Annalen,
waarin hij ook uitvoerig aandacht aan zijn eigen theatraal optreden besteed,
verscheen geen anderhalf jaar terug. Van die Jaarboeken bezitten we nog slechts
brokstukjes van de tekst, maar omdat we voldoende van de Romeinse geschiedenis
weten, zijn die fragmenten goed in een groter geheel in te passen. Dat is met de
thans vertaalde fragmenten van enkele tientallen tragedies veel minder het
geval. Natuurlijk handelt het vaak om bekende, mythische, geschiedenissen, en
ontlenen we daaraan enig houvast. Soms is maar al te waar, wat Naevius in zijn Danae
laat uitroepen: excidit orationis omnis
confidentia, ‘weg valt alle samenhang en orde in het taalgebruik’. De
lezer moet zich nogal inspannen om de parels zelf aan een draad te rijgen. De
beloning is rijk. Plebes
in hoc regi antestat loco: licet Lacrimare
plebi, regi honeste non licet. ‘Hier
is het volk meer toegestaan dan de koning, Zij mogen hun tranen laten gaan, voor de koninklijke waardigheid gaat dat niet aan.’ Ik gaf hier mijn vertaling, en zie dat die van Hunink alweer beter is, treffender en meer woordgetrouw. (...) [de rest van de recensie bespreekt een ander boek van dezelfde vertaler, namelijk Pompeii in 100 graffiti.] --- recensie door P i e t G e r b r a n d y in De Groene Amsterdammer 132, 2008, 19 (9 mei 2008), p. 44-45. ALLES IS ONVAST Vincent Hunink is al enige tijd bezig met een serie boeken waarin de fragmenten van de oudste Latijnse literatuur worden verzameld en vertaald. In deze ‘Bibliotheca Latina Archaica’ zijn inmiddels drie delen verschenen, en er staan er nog twee op stapel. Het derde deel van de reeks bevat alles wat we kennen van de vijf vroegste tragediedichters. Het lijkt een tot mislukken gedoemde onderneming lezers enthousiast te maken voor toneelstukken waarvan soms niet meer dan tien regels bewaard zijn gebleven, en inderdaad kan niet steeds gezegd worden dat ze echt tot leven komen. Je kunt dit boek het beste lezen alsof het een (post)moderne dichtbundel is, waarin de werkelijkheid slechts gefragmenteerd valt te herkennen. De eenheid mag aan stukken zijn geslagen, de splinters zijn fascinerend. Naevius schrijft: ‘flipflops had hij aan zijn voeten / en hij droeg een gele see-through.’ Pacuvius: ‘hup nu dan: smijten! / slingeren, sleuren! trek jullie haren / over de rotsen / over de grond, scheur / snel jullie kleren!’ En Accius constateert: ‘alles is onvast’. Het zou het motto van de bundel kunnen zijn. ---
recensie op Picarta (catalogi universiteitsbibliotheken in Nederland), door onbekende auteur: 'De bekende vertaler
Vincent Hunink (vertalingen van o.a. Caesar en - recent - graffiti in Pompeii)
is erin geslaagd uit de vele fragmenten van vroege Latijnse tragedies, die in de
werken van diverse latere auteurs zijn overgeleverd, het thema en verloop van
vele verloren tragedies te reconstrueren. De fragmenten van Livius Andronicus,
Naevius, Ennius, Pacuvius en Accius, tragediedichters uit de 3de en 2de eeuw v.
Chr., worden in het Latijn en in een razendknappe Nederlandse vertaling
weergegeven, voor zover mogelijk in volgorde geplaatst en van inleiding en
toelichting voorzien. Op deze manier is het voor het eerst mogelijk deze
tragedies tot op zekere hoogte te leren kennen en waarderen. De uitvoerige
inleiding maakt deze tragedies toegankelijk ook voor niet ingewijden in de
Latijnse literatuur. Een enorme prestatie.'
latest changes here:
17-09-2017
|
|
