uitvoerige bespreking door R o b e r t   D u t h o y  in  Hermes, april 2019. Slotalinea:

"Goede wijn behoeft geen krans en ik zal daarom niet uitweiden over de vele kwaliteiten van de vertaling, die men trouwens zelf kan vaststellen bij de lectuur van de citaten in deze bespreking. Wel betreur ik dat Hunink in een aantal brieven soms uitvoerige passages (die met * en aanduiding van omvang worden gemarkeerd) onvertaald laat. Het gaat daarbij , merkt hij op in het nawoord, vrijwel steeds om gevallen van literaire en retorische instructie door Fronto, die naar mijn gevoel qua lengte de maat van een 'brief' te buiten gaat, en die inhoudelijk voor de beoogde lezers van dit boek niet interessant genoeg is om integraal op te nemen. Dat zal wel, maar voor de belangstellende is daarmee zo niet definitief, dan toch voor vele jaren de kans verkeken om die passages in het Nederlands te lezen. Want tot een afzonderlijke vertaling van die passages zal het wel nooit komen, evenmin als tot een nieuwe vertaling van de integrale correspondentie. Maar dat mag in geen geval afbreuk doen aan onze waardering en dankbaarheid voor de door Hunink geleverde prestatie. De vertaling wordt voorafgegaan door een degelijke inleiding die auteurs en het werk in hun context situeert. Bijkomende info wordt beknopt bij iedere brief verstrekt. Een register van namen en een concordantie met de uitgaven van van den Hout en van Haines verhogen de bruikbaarheid."

---

kort signalement in de NRC van vrijdag 31 mei 2019, katern boeken ('een les in redenaarskunst en een proeve van vriendschap tussen een leraar en een belezen leerling')

---

bespreking door A n t o n   v a n   H o o f f  in   H e r m e n e u s   91,3, 2019, 141

'Zoals Vestdijk vlugger schreef dan God kon lezen, vertaalt Vincent Hunink. Aan zijn omvangrijke vertaaloeuvre voegt deze nu een keuze toe uit de correspondentie tussen Marcus Aurelius en zijn leermeester in de retorica Marcus Cornelius Fronto. Hij doet dat in 155 stukken verdeeld over drie periodes. In het eerste tijdvak 139-145 is de jonge prins Marcus de toegewijde, aanhankelijke discipel. In de jaren 145-161 treedt een verkoeling in doordat hij zich van de welsprekendheid afwendt tot de stoïsche filosofie. Als Marcus in 161 Augustus wordt en in die hoedanigheid redes moet houden, keert de vroegere vertrouwelijkheid terug. Deze gelukkige indeling brengt ordening in de epistels die anders niet meer zouden zijn dan een eindeloze reeks wederzijdse lofprijzingen, medisch nieuws en regelrechte liefdesbetuigingen. Marcus, het enige bestendige element in de reeks namen die hij door geboorte en twee adopties had, vond in Fronto de vaderfiguur die hij door alle dynastieke verwikkelingen miste. Hij gebruikt ten opzichte van zijn ‘allerdierbaarste’ magister erotisch vocabulaire, wat sommigen aan een pederastische relatie heeft doen denken. Met Hunink geloof ik daar niets van. Beiden leven in een sentimentele tijd. Zo worden kindertjes ‘kuikentje’, pulluli, genoemd, in de vertaling ‘hummeltjes’ (139).

In een vlotte vertaling doet Hunink recht aan de vertrouwelijkheid tussen de beide correspondenten. Soms is hij te populair: ‘Ik ben zo stapeldol, op jou, allemachtig’ voor Ego hercule te ita amore depereo (brief 4). Hunink laat Marcus zijn leermeester Fronto tutoyeren, terwijl Fronto de prinses en keizer steeds met u aanspreekt, zoals indertijd ook met prinsesje Wilhelmina gebeurde. Helemaal bevredigend is dat niet. Konden we nog maar ‘gij’ gebruiken. Het kiezen van het taalregister blijft moeilijk. Hunink gebruikt ‘middels’ – voor mij nog altijd een germanisme – dat volgens de Taalunie wel in formele taal mag, maar die gebruiken Fronto en Marcus nu juist niet.

Een andere zaak is de weergave van het Grieks waarmee beide correspondenten hun brieven doorspekken. Hunink kiest daar voor Engels. Ja, voor Vlamingen zou hij Frans gekozen hebben, schrijft hij in het nawoord. Inderdaad zou die taal voor de gewenste distinctie zorgen, Engels is toch te zeer de snelle communicatietaal. De keuze voor het Engels leidt tot maxim waar in Latijns schrift gnoma en sententia staat (brief 5 en 6). Waarom niet het precieuze ‘maxime’? ‘Vergelijk’ (met bergen) moet wel ‘vergelijking’ of ‘gelijkenis’ zijn (25, p. 67). Fronto vraagt zich af of zijn fragiele lichaam een tocht over de keien wel overleeft, waarbij Hunink aantekent dat reiswagens geen vering hadden (69). Ze hadden echter wel een ophanging van riemen (reconstructies in het RMG van Keulen en in Xanten). Die en andere aantekeningen staan direct achter de stukken zonder verwijzing in de tekst. Voetnoten verdienen toch de voorkeur of nog beter: zijnoten.

Hunink slaat stukken over, niet waar de brieven grote lacunes vertonen, maar in het bijzonder waar Fronto’s werk wordt geciteerd. Ik zou dat gehandhaafd hebben omdat dan duidelijk wordt dat hij allesbehalve de Cicero van zijn tijd was, de reputatie die hij genoot voordat de briefwisseling in een palimpsest opdook; soms is het maar beter dat het blijft bij: ‘Helaas hebben wij van deze schrijver niets over.’

Veel literair genoegen biedt de correspondentie niet, wel geeft zij een unieke inkijk in de persoonlijke relatie van een leraar tot zijn keizerlijk leerling. Met deze vertaling heeft Hunink – net zoals bij vroege Latijnse auteurs – prachtig pionierswerk verricht.'

===

uit de recensie van V e r a   W e t e r i n g s op Hereditas Nexus (april 2020)

'(...) Al met al heeft Hunink met Evenveel van jou als van mezelf een uniek en rijk tijdsdocument op toegankelijke manier vertaald. En hiermee laten zien dat retorica en liefde onlosmakelijk met elkaar samengaan. Geschiedenisliefhebbers zullen genieten van dit intieme inkijkje tussen twee bijzondere Romeinen. Hunink brengt met de vertaling van deze brieven de wereld van de Romeinse keizer een stukje dichterbij.'

volledige receensie klik hier

===

uit de uitvoerige bespreking door  G e r t - J a n   v a n   D i j k  in Amphora, december 2020, 21-24 (mn 23-24)

De vertaler grijpt in met veel verstand van zaken: weergegeven is alleen de correspondentie over en weer tussen Fronto en Marcus Aurelius. Er zijn maar liefst 155 brieven, chronologisch geordend (niet thematisch of naar correspondenten) en inzichtelijk ingedeeld in

drie tijdfasen (...) De brieven zijn van wisselende lengte: van vijf bladzijden (149) tot een regel (71). De vertaler lanceert een originele vondst: de talrijke Griekse woorden en citaten in het Latijn warden in de Nederlandse tekst in het Engels weergegeven. De woordkeus is soepel. Bij tijd en wijle is het taalgebruik bewust archaïsch, bijvoorbeeld met "edoch" en "ende". Daarnaast zijn er toepasselijke neologismen, zoals "brabbelgeluidjes" en "legioensventje". Soms drukt de vertaler zich bijzonder elegant uit: "prachtig en krachtig".

===