SENECA

tekst gepubliceerd in: in: Goed geboerd, 81 schrijvers, 25 tekenaars en één bord, voor Ary, 22 juni 2001, (Em. Querido's uitgeverij) Amsterdam 2001 [hors commerce], 83-85

tekst te publiceren in: Seneca, Leren sterven. Brieven over de tijd, vertaald door Vincent Hunink, Amsterdam 2004

Waar ik ook ga of sta, ik kan zien dat ik oud word. Onlangs was ik in mijn buitenhuis, waar ik me beklaagde over de hoge kosten voor onderhoud van het pand. Mijn beheerder zei dat hij de boel niet had verwaarloosd en er alles aan deed, maar dat het huis nu eenmaal oud was. -- Maar dat huis was onder mijn handen opgetrokken! Wat staat mij te wachten, wanneer stenen uit mijn tijd al zo wrakkig zijn?

Ik was nijdig op de man en greep de volgende gelegenheid om te mopperen aan. 'Die platanen hier,' zei ik, 'zijn duidelijk verwaarloosd, want ze hebben helemaal geen bladeren. Moet je kijken wat een knoestige, dorre takken, wat een zielige, armetierige stammetjes! Als iemand ze had behandeld en ze water had gegeven, was dat niet gebeurd!'

Maar de beheerder riep mijn beschermgeest aan en bezwoer me dat hij er alles aan deed, dat niets aan zijn zorg ontsnapte, maar dat die bomen oud waren! Maar tussen ons gezegd en gezwegen: ik had ze geplant, ik had ze voor het eerst zien bloeien.

Ik draaide me om naar de deur. 'Wie is dat afgeleefde mannetje?' vroeg ik. 'Het is terecht dat hij bij de deur zit, want zo kan hij makkelijk weg. Maar waar heb je hem vandaan? Waarom moest je zo nodig andermans doden in huis halen?'

'Herkent u mij niet?' zei de oude man. 'Ik ben Felicio, u gaf mij altijd beeldjes. Ik ben Philositus' zoon, uw favoriete slaafje!'

'Die vent is stapelgek,' zei ik. 'Is mijn favoriete slaafje soms weer kinds geworden? Tja, dat kan nog kloppen ook: zijn tanden vallen net uit.'

Zo dank ik het aan mijn buitenhuis dat waar ik ook ga of sta mijn oude dag overal zichtbaar wordt.

Maar laten we die oude dag omhelzen en liefhebben; ze biedt volop genot wanneer je haar weet te gebruiken. Vruchten smaken het lekkerst als ze haast rot zijn. De jeugd is het mooiste als ze bijna over is. Dronkelappen houden het meest van het laatste glas, het glas dat bedwelmt, dat de dronkenschap compleet maakt. Het heerlijkste aan elk genot wordt uitgesteld tot het laatste moment. Het heerlijkst is een leeftijd waarop de zaak al bergafwaarts gaat, maar nog niet omlaag stort. En zelfs de leeftijd waarin men zogezegd op het randje staat, heeft volgens mij zo haar eigen genoegens. Of in plaats van die genoegens komt dit ene: er geen behoefte meer aan hebben. Wat zalig om je begeerten te hebben uitgeput en ze achter je te laten! 'Maar het is bezwaarlijk,' zeg je, 'om de dood voor ogen te hebben.'

Wel, ten eerste moeten oud en jong die evengoed voor ogen hebben, want we worden niet opgeroepen volgens het burgerregister. Ten tweede is niemand zo oud dat je niet met goed fatsoen een dag erbij mag verwachten. En een dag is een stap in het leven.

Heel onze tijd bestaat uit delen: ze kent perioden met daarbinnen weer kleinere perioden. Er is er een die alle andere omvat en insluit, de periode van onze geboortedag tot onze laatste dag. Een andere bestrijkt onze tienerjaren, weer een ander omvat heel onze jeugd. En dan heb je op zichzelf de periode van een jaar, waarin alle tijdspannes zitten die in hun verenigvuldiging ons leven samenstellen. Een maand omvat een kortere periode, en de nauwste cyclus is die van een dag. Maar ook die gaat van een begin naar een eind, van dageraad tot zonsondergang. Daarom heeft Heraclitus (die zijn bijnaam dankt aan zijn duistere taal) gezegd: 'Een dag is gelijk aan elke andere.'

Dit is door mensen verschillend opgevat. De een zegt dat een dag altijd evenveel uren heeft, en dat is juist: als een dag de tijd van vierentwintig uur is, volgt daaruit dat alle dagen aan elkaar gelijk zijn, doordat 's nachts wordt aangevuld wat overdag ontbrak. Een ander zegt dat een dag op alle andere lijkt vanwege de globale overeenkomst: er is niets in een lang tijdsbestek dat je niet ook binnen een dag vindt, te weten licht en donker. Tot in eeuwigheid vertonen dagen diezelfde wisseling steeds opnieuw, en niet anders wanneer ze kort of lang zijn.[i] Zo moet je dus elke dag zijn plaats geven alsof die de hekkensluiter is en het leven voltooit en afrondt.

Pacuvius (de man die Syrië zo lang bestuurde dat het zijn eigen gebied werd) vierde geregeld zijn eigen dodenoffer met wijn en begrafenismaal, waarna hij van tafel naar de slaapkamer werd gebracht, onder applaus van zijn eunuchen, die dan met instrumentele begeleiding zongen: He has lived! He has lived! Er ging geen dag voorbij of hij hield zijn uitvaart.

Wat hij met een slecht geweten deed, moeten wij met een goed geweten doen! Als we gaan slapen, laten we dan blij en opgewekt zeggen:

Geeft de godheid er nog een dag van morgen bij, laten we die dan blij aanvaarden. Je bent het gelukkigst en de zekerste eigenaar van je leven als je de dag van morgen zonder zorgen afwacht. Wie heeft gezegd 'ik heb geleefd' maakt elke dag dat hij opstaat winst.

Maar ik moet mijn brief afronden. 'Hé!' zul je zeggen, 'komt die bij me zonder wat extra's?'

Wees gerust: hij heeft iets bij zich. Wat zeg ik, 'iets'? Heel wat! Is er iets zo mooi als de spreuk die ik mijn brief voor jou meegeef? 'Het is verkeerd om te leven onder dwang. Maar leven onder dwang, daar is niemand toe gedwongen.' Dat is toch zo? Overal liggen allerlei korte, gemakkelijke wegen open naar de vrijheid. Laten we de godheid danken dat niemand in het leven kan worden vastgehouden. We kunnen alle 'dwang' de baas zijn. 'Ja, maar dat zijn woorden van Epicurus,' zeg je. 'Wat doe jij met andermans eigendom?'

Wat waar is, is van mij! Ik blijf jou dus gewoon Epicurus voorschotelen, tot lering van lieden die één persoon aanhangen en niet kijken naar wat er gezegd wordt maar door wie. De beste gedachten zijn van ons allemaal.

[i]. De Latijnse tekst is hier onzeker. Vertaald is non alias contractior, alias productior.

[ii]. Vergilius, Aeneis 4,653.