VincentHunink.nl

 

Vincent Hunink



DE OUDHEID BIJ GERHARDT

recensie van:

 Mieke Koenen, Stralend in gestrenge samenhang. Ida Gerhardt en de klassieke oudheid,


tekst gepubliceerd in: Streven 69, 2002, 667-8


Dat  de veelgelezen dichteres Ida Gerhardt een bijzondere band had met de oudheid is geen nieuws. Het blijkt overal in haar Verzameld Werk, en er zijn ook al de nodige deelstudies over dit onderwerp gepubliceerd. Een flink aantal ervan staan op naam van Leidse classica Mieke Koenen, die zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld tot een echte Gerhardt-kenner. Nu is Koenen's magnum opus verschenen: een samenhangende studie naar het hele terrein van de oudheid bij Gerhardt. In dit gedegen en uitstekend gedocumenteerde boek wordt duidelijk dat Gerhardt's werk inderdaad van a tot z is doordrenkt van de klassieke oudheid.

De studie bestaat uit vier hoofdstukken. Allereerst geeft Koenen een biografisch getinte schets van Gerhardt's professionele carrière als studente, promovenda en lerares klassieke talen. Het tweede deel gaat uitvoerig in op Lucretius en Epicurus, de vertegenwoordigers van het antieke atomisme waarvoor Gerhardt zo'n merkwaardige (want niet onmiddellijk met haar eigen geloof sporende) fascinatie had. Gerhardt's proefschrift, een vertaling met toelichting van twee van de zes boeken van Lucretius' gedicht Over het wezen der dingen, krijgt terecht veel aandacht. Zo heeft Koenen zelfs de promotieplechtigheid (uit 1942) goeddeels in detail kunnen reconstrueren, met behulp van aantekeningen van aanwezigen. Uit de antwoorden van de promovenda aan haar opponenten blijkt eens te meer dat Gerhardt's onderzoek amper aan de huidige normen van wetenschappelijk werk zou voldoen. Zij ging duidelijk meer te werk als dichteres dan als onderzoeker.

In het derde hoofdstuk staat Gerhardt's omgang met Vergilius centraal, met name haar beroemde vertaling van diens Georgica. Zowel hier als in het Lucretius-hoofdstuk wordt ook ingegaan op de aanwezigheid van de antieke dichters in Gerhardt's eigen dichtwerk. Het laatste hoofdstuk behandelt op soortgelijke wijze de invloeden van Homerus, Sappho en Plato.

Met een kleine tachtig pagina's noten, bibliografie en indexen is dit boek een serieus product van wetenschap. Koenen heeft kunnen putten uit de archieven van Ida Gerhardt, en zij heeft ook met veel vrienden en bekenden van de dichteres contact gezocht. Dat levert een ware schat van onbekende documenten op: brieven, onvoltooide gedichten, aantekeningen in boeken, teksten van voordrachten. Het smaakt veelal naar meer: soms zou je willen dat Koenen geen thematische studie had geschreven maar een biografie. Hopelijk komt het daar nog eens van.

Het boek is ondanks alle onderzoek waarop het is gebaseerd goed leesbaar, zelfs voor mensen die de loden ernst van Gerhardt's werk maar matig genietbaar vinden. Die kunnen bijvoorbeeld plezier hebben om een nogal valse typering van de dichteres door een NSB-er als >hyperspirituele blauwkous, Anti-Germaans, gevaarlijk, kwaadaardig' (p.39) of meewarig glimlachen om haar arrogante houding tegenover alles en iedereen dat niet aan de allerhoogste normen voldeed. Zo was zij bang dat een bezoek aan A. Roland Holst zou uitlopen op 'Societygebabbel' (p.250). Tja, dat kon natuurlijk niet.

Koenen is, zoals alle Gerhardt-vorsers, uiterst terughoudend over het liefdesleven van deze strenge, gesloten vrouw, die een leven lang met een andere vrouw (Marie van der Zeyde) samenleefde. In het hoofdstukje over Sappho lezen we er iets, maar niet veel, meer over. Curieus en uniek is een klein liefdesvers uit de nalatenschap, dat voor Van der Zeyde was bedoeld (p.199).

Overal is Koenen's bewondering voor Gerhardt en haar werk merkbaar, al schuwt zij hier en daar een voorzichtig kritische noot niet. Kennis van de oudheid wordt intussen niet of nauwelijks verondersteld, waardoor het boek toegankelijk is voor iedereen die meer van die periode wil weten. Een minpunt vormen de vele, vaak wat schoolse parafrasen van Gerhardt's gedichten, die de lezer soms het initiatief dreigen te ontnemen. Misschien speelt hier onbewust een invloed van Gerhardt zelf mee, die haar poëzie nogal eens van uitleg voorzag.

Onnodig te zeggen dat dit belangrijke, smaakvol uitgegeven boek verplichte kost is voor classici, neerlandici en bovenal de vele Gerhardt-lezers. Hier wordt iedereen wijzer van.

Mieke Koenen, Stralend in gestrenge samenhang. Ida Gerhardt en de klassieke oudheid, (Historische uitgeverij) Groningen 2002; ISBN 90-655-4442-9; ingen. 286 blz.; EUR 24,95.

 


latest changes here: 30-07-2012 16:01


HOME VH / vincenthunink.nl

(c) 2014 V. Hunink

copyright statement  / contact