VincentHunink.nl

'Een offertje voor de keizer, 

reactie op een reactie'

tekst gepubliceerd  in: Terwille van het Koninkrijk 2, 1998, 2, 8-10

Met plezier en verbazing las ik de reactie in Terwille van het koninkrijk 2, 1998, 1, 35-37, op mijn artikel 'Doodgaan voor God' in Streven 65, 1998,14-25. Het plezier was vanwege de uitgebreide aandacht die de mij verder onbekende auteur ("JAK") aan mijn artikel besteedt. Het gebeurt mij niet vaak dat ik op beschouwingen in tijdschriften zulke gedetailleerde en betrokken reacties krijg, waarbij ook nog eens uitvoerig geciteerd wordt uit mijn werk. Daarvoor dus mijn dank en hulde.

Maar als gezegd: ook verbazing werd bij het lezen mijn deel. Ik meende een tamelijk helder en nuchter betoog te hebben geschreven, dat voor weldenkende Christenen misschien wat pijnlijk, maar niet onaanvaardbaar is. De vreemde martelaarsakten staan naar mijn gevoel ver af van de hedendaagse gelovige mens. Maar uit J.'s reactie merkte ik dat er ook nu nog Christenen bestaan die dezelfde onverzettelijke houding aannemen als die van de vroeg-Christelijke martelaren, en zich dus zonder meer met hen kunnen identificeren. Dat mag natuurlijk; van mij als "liberaal" mag zowat alles zolang het anderen niet schaadt. Maar begrijpen doe ik het niet. Je kunt Nederland anno 1998 en de Romeinse samenleving in de eerste eeuwen toch niet zó direct met elkaar vergelijken?

Tolerant Rome

Om mijn belangrijkste stelling nog maar eens te hernemen: de Romeinse samenleving van de keizertijd was religieus tamelijk tolerant. Van de vroege Christenen werd in feite maar heel weinig gevraagd, althans naar de normen van die samenleving gemeten: een beetje offeren, een formule uitspreken en dan weer in vrede naar huis gaan. Gewoon een offertje aan de keizer brengen en niet moeilijk doen.

Er waren nog wel meer eisen die de overheid aan haar burgers stelde, zoals belasting betalen, meewerken aan het lokale bestuur, en dergelijke. Doorgaans zijn zulke dingen voor Christenen geen probleem geweest ('geef de keizer wat des keizers is'). Waarom dan dat offeren wel? Het raakte kennelijk aan een principieel punt, en leidde tot koppig, redeloos verzet, en in het geval van de martelaren, tot een bewust verkozen dood.

Ik snap dat niet, en word ook van J.'s reactie niet wijzer. "Omdat Hunink het geloof wil reserveren voor de privé-sfeer, begrijpt hij, evenmin als de Romeinse magistraten, dat het offeren aan de keizer niet in overeenstemming kán worden gebracht met het christelijk geloof", zegt hij alleen. Maar waarom dan niet?

Ik persoonlijk kan álle rituele daden moeiteloos met het Christelijk geloof in overeenstemming brengen, binnen of buiten de privé-sfeer, mits ze niemand schaden. Als je geloof maar sterk genoeg is, lukt het allemaal best! Echte daden verrichten, zoals je buurman moeten verraden of vermoorden, of een Mariabeeld vernielen, dat is natuurlijk heel wat anders. Maar zolang het om symbolen en rituelen gaat, heeft een mens alle ruimte.

In mijn artikel heb ik verschillende tekstfragmenten opgenomen, waarin Romeinse magistraten geduldig en met tegenzin de ondervragingen voortzetten, en dus duidelijk níet uit zijn op anti-Christelijke actie. Desondanks komt J. weer aanzetten met het eeuwige, tot Hollywood-cliché verworden beeld van keizer Nero, die een handjevol Christenen als fakkels laat branden (Tacitus, Annalen 15, 44), en met de 'wrede vervolgingen door de Romeinse overheid'.

Wie de zaken werkelijk bestudeert, ziet al snel dat het met die vervolgingen nogal meevalt. Er zijn een paar felle golven geweest in de loop der eeuwen, zeker, maar doorgaans was het leven in het Romeinse Rijk heel draaglijk voor Christenen. Tja, natuurlijk geldt ook hier: wie wind zaait zal storm oogsten. Blijvend, hinderlijk verzet leidt nu eenmaal tot tegenreacties. Er zijn natuurlijk een paar harde Romeinse keizers geweest die korte metten wilden maken met het oproerig volk dat hun gezag tartte, of die gewoon een zondebok nodig hadden. Maar om zulke keizers nu alle schuld te geven...

Argumenteren tegen op voorhand vaststaande beelden helpt niet, vrees ik. Laat J. dus maar eens een goed boek lezen over de vroege Christelijke kerk. In het Nederlands is er een mooie studie door Danny Praet, De God der Goden, de Christianisering van het Romeinse Rijk, (Pelckmans/Kok Agora), Kapellen/Kampen 1997 (2e dr.); (zie hierin bv. blz. 76-88).

Nederland nu

Maar zelfs wanneer men de ogen wil sluiten en dus wil blijven spreken van 'wrede vervolgingen' en 'geestelijke dwang door Rome', dan zie ik de door J. gesuggereerde parallel met Nederland niet.

"Het geloof moet privé zijn en niet de politiek stempelen", dat wordt, aldus J., ook verwacht van Christenen nu. En men zou dus volgens hem niet mogen zeggen dat alle overheidsgezag van God komt, of de eigen ideologie laten meespelen in debatten over waarden en normen. Wie dat toch doet, wordt wel niet vervolgd, "maar alleen omdat de samenleving zo tolerant is."

Dat is wel erg kort door de bocht: tolerant of niet tolerant is nogal een verschil! Wordt het Christendom in Nederland soms onderdrukt? Is het GPV een illegaal verklaarde en monddood gemaakte organisatie? Is er misschien een campagne gaande tegen religie, of worden Christenen om hun geloof gediscrimineerd? Alleen wie een volwaardige theocratie voorstaat zou zoiets extreems kunnen beweren.

Nederland is gelukkig nog steeds een religieus tolerant land, en het ziet er niet naar uit dat dit minder wordt. Wie het Romeinse Rijk ondanks alles negatief bekijkt, kan zich daarom juist gelukkig prijzen in Nederland van nu. Niets aan de hand, kortom, en geen reden tot een verongelijkt protest.

Heiligen en Liberalen

J. neemt dus veel te gemakkelijk een negatieve parallel aan tussen het Romeinse Rijk vroeger en Nederland nu. Verder verbaasden me zijn opmerkingen over katholieken en liberalen.

J. stelt dat er misschien mensen geweest zijn die zich om de verkeerde redenen voor het Christendom hebben ingezet, zegt hij, want "teksten kunnen het verhaal mooier hebben gemaakt dan de werkelijkheid." Hierna verwachtte ik een scherpe opmerking over epische verdichtingen in de Evangeliën of manipulatie op de kansel. Maar er volgde een schimpscheut op de heiligenverering in "de roomse kerk", die er een exponent van zou zijn: "martelaars worden op een verkeerde manier op een voetstuk geplaatst." Laat ik nu net tal van heiligen een warm hart toedragen!

Ik mag hierbij misschien opmerken dat niet alle heiligen martelaren zijn, en dat niet alle martelaren welbewust de dood hebben gezocht, zoals veel van de vroegste Christelijke beroemdheden. J. mag mijn betoog niet versimpelen tot een aanval op martelaarschap als zodanig. Soms sterven mensen op een waardige manier voor een zaak die zo'n totale inzet ook werkelijk waardig is, ook vandaag de dag nog. Dáár past begrip en respect, ook van mijn kant. Ik denk aan een moedig man als Titus Brandsma, om een voorbeeld te noemen.

En de liberalen, tja, ook die lijken ervan langs te krijgen. J. beantwoordt mijn woorden over 'Christelijke vooringenomenheid' met een verwijt aan mij van "bewust liberale en quasi-tolerante vooringenomenheid". Dat hij dat doet is wel begrijpelijk, en het is ook mooi geformuleerd, maar wat betekent het in vredesnaam? 'Liberaal maar intolerant' ─ ik moet nog eens nadenken of dat wel mogelijk is.

Voorlopig brengen de vroeg-christelijke martelaren ons niet nader tot elkaar, vrees ik. Maar elkaars argumenten en standpunten blijven volgen, dat kan in ieder geval geen kwaad.

latest changes here: 30-07-2012 16:01