Het is een van de bekendste verhalen uit de Oudheid: hoe keizer Constantijn aan de vooravond van een belangrijke veldslag een visioen had van een lichtend kruis, zich bekeerde tot het christendom, een einde maakte aan de vervolgingen, de kerk begon te begunstigen en in feite de grondslagen legde voor de christelijke middeleeuwen.

Zo simpel is het echter niet. De eerste tekst die de gebeurtenis vermeldt, een redevoering die in dit boek voor het eerst in Nederlandse vertaling verschijnt, beschrijft het visioen namelijk als heidens.

In Het visioen van Constantijn wordt uit de doeken gedaan hoe de gebeurtenis zich heeft ontwikkeld tot een van de beroemdste christelijke legenden. Ook maakt het enkele van de problemen inzichtelijk die oudheidkundigen tegenkomen als zij proberen te reconstrueren wat ooit is gebeurd.

Jona Lendering is werkzaam in de wetenschapsvoorlichting en vooral bekend van zijn websites MainzerBeobachter.com en Livius.org.
Vincent Hunink is als classicus verbonden aan de Nijmeegse Radboud Universiteit en publiceert met grote regelmaat vertalingen van vooral Latijnse teksten.  Ze werkten eerder samen aan Velleius Paterculus’ Romeinse geschiedenis en een verzameling teksten van Tacitus over de oude Germanen, In moerassen en donkere wouden.

Het boek is gepresenteerd op 24 april 2018 (in het RMO te Leiden).
Klik hier voor een verslag van de boekpresentatie.
Klik hier voor de toespraak van Vincent Hunink (NB geen spreektekst maar voorbereide tekst op schrift in onverkorte vorm. Tijdens de presentatie zijn twee van de langere tekstfragmenten niet voorgedragen).

Fragment uit de Lofrede

"O, gelukzalig land, gezegender dan alle andere, Brittannië! Jij hebt als eerste Keizer Constantijn mogen zien! Met recht heeft Moeder Natuur jou begiftigd met alle goeds van luchtruim en bodem. Geen al te grote winterse strengheid heerst er, geen al te hevige zomerse hitte. Gewassen zijn er dusdanig vruchtbaar dat ze voorzien in beiderlei gaven, die van Ceres én Bacchus. Wouden gespeend van verschrikkelijke beesten, het land vrij van gevaarlijke slangen, maar juist een ontelbare massa vreedzame dieren, met de uiers barstensvol melk en de huiden bedekt onder vachten. En verder iets wat het leven heerlijk maakt: heel lange dagen, geen nachten zonder een zweem van licht, doordat de uiterste laagten van de kusten daar geen schaduw werpen en de blik op hemel en sterren doorgaat tot achter het keerpunt van de nacht: de zon die bij ons lijkt onder te gaan scheert daar langs de horizon.

Goede Goden! Wat is dat toch met die uiterste grenzen van de aarde? Waarom dalen vandaar steeds nieuwe goddelijke machten af die voorbestemd zijn voor verering door de hele wereld? Zo komt Mercurius van de Nijl, de rivier wier oorsprong onbekend is, zo komt Liber uit Indië, waar men zowat rechtstreeks getuige is van de rijzende zon. Zij hebben zich voor de volkeren betoond als reëel aanwezige Goden. Geheiligd zijn daadwerkelijk de regionen nabij de hemel, meer dan die in het midden van de wereld. De Goden zenden een keizer van meer nabij daar waar de aarde eindigt.

Als zoon van een keizer – en wat voor keizer! – en als iemand die persoonlijk de macht op zo gelukkige wijze heeft verkregen, hoe bent U begonnen de staatsbelangen te behartigen? Was het door een miezerig barbarenclubje te bestrijden, dat met een verrassingsaanval en onvoorziene plundertochten de eerste dagen van uw opkomst wilde testen? Heeft U hen voor dergelijke roekeloze acties bestraft? Het zou wat! De koningen van het Frankenrijk, die in de afwezigheid van uw vader de vrede hadden geschonden, hebt U zonder aarzelen met de meest extreme straffen aangepakt, zonder een spoor van angst voor eeuwigdurende haat of onverzoenlijke rancune van dat volk.

Tja, gerechtvaardigde strengheid valt bij slachtoffers verkeerd. Maar waarom zou een keizer daarmee rekening houden, zolang hij overeind kan houden wat hij heeft verricht? Mildheid is veilig wanneer men vijanden spaart vanuit eigenbelang, niet als blijk van vergeving. U evenwel, hooggeachte Constantijn, mogen de vijanden haten zoveel zij willen, als zij voor U maar doodsbenauwd zijn! Dát is namelijk ware deugd: als men voor U geen genegenheid voelt en zich toch koest houdt.

Tegenstrevers verslaan en dan via genade aan zich verbinden moge behoedzaam zijn, maar wie razende figuren onder de voet loopt toont meer moed.

U hebt, Majesteit, het aloude zelfvertrouwen van het Romeinse Rijk hersteld: krijgsgevangen leiders van de vijand kregen vroeger de doodstraf. Gevangen vorsten dienden toen als decoratie op de wagens der triomfatoren vanaf de stadspoort tot het forum, maar zodra de opperbevelhebber zijn wagen liet afslaan richting Capitool werden zij eraf gerukt, naar de kerker, en geëxecuteerd. Perseus was de enige die aan die snoeiharde wet wist te ontkomen, zulks op voorspraak van Paulus, de man die zijn overgave had aanvaard. Alle anderen werden in ketenen beroofd van het levenslicht en stelden andere vorsten aldus een voorbeeld. Beter vriendschap onderhouden met de Romeinen dan hun gerechtigheid provoceren!

En bestraffing van de vijand brengt nog meer goeds met zich mee: je tegenstanders wagen zich niet meer aan woeste acties, zeker, maar ook je vrienden tonen dan eens te meer respect.

Vandaar dan, Majesteit, de prachtige vrede die wij thans genieten. Want het is niet meer de kolkende stroom van de Rijn die ons beschut, maar de afschrikking die uitgaat van uw naam. De rivier mag droogvallen door zomerhitte of verharden door bevriezing, in beide gevallen waagt de vijand zich daarop niet. De natuur sluit niets af met een werkelijk onoverkomelijke wal. Overal dringt menselijke waaghalzerij door, zolang er enige hoop resteert voor een poging. De enige onneembare muur trekt men op met een reputatie van moed."

(uit: Lofredevoering op Constantijn, 9-11)

Recensies

'...De auteurs leveren met dit boek een mooie prestatie'

Uit bespreking door J o o s t   V e r m e u l e n   in  Archeologie Magazine 2, 2018,52

---

'In Het visioen van Constantijn nemen Jona Lendering en Vincent Hunink de lezer mee in het proces dat de oudheidkundige meemaakt om klassieke teksten te doorgronden. (…) Er zijn echter tal van vragen bij te stellen, zo geven historicus Jona Lendering en classicus Vincent Hunink aan in Het visioen van Constantijn. Zij stellen die vragen en lichten toe voor welke dilemma’s oudheidkundigen zijn gesteld bij de bestudering van hun bronnen. Dat heeft een boeiend verhaal opgeleverd waarin de nieuwe vertalingen van klassieke teksten in de lopende tekst zijn verweven. (…) Het heeft iets paradoxaals, hoe meer je je verdiept in klassieke teksten hoe minder helderheid het aanvankelijk oplevert. (…) In Het visioen van Constantijn worden de eerste ronden gemaakt van dat circulair proces. Het is zeer de moeite om aan de hand van Lendering en Hunink dat proces mee te maken.'

Uit bespreking door L e o n   M i j d e r w i j k op www.historien.nl
 

volledige tekst
---

'Voor Het visioen van Constantijn hebben Jona Lendering en Vincent Hunink de koppen bij elkaar gestoken. Allebei de auteurs zijn welbekend in het Oudheidkundig genre en werkten al eerder samen aan In moerassen & donkere wouden. De Romeinen in Germanië (2015). Ook afzonderlijk hebben ze al een aardig oeuvre op hun naam staan. Zo zijn de eerder vertaalde werken van classicus Vincent Hunink Hunink altijd goed ontvangen, zoals Het leven van Agricola. De Romeinen in Brittannië (2016) Net als In moerassen & donkere wouden van Tacitus. Die goede ontvangst geldt ook voor zijn Plinius. De Vesuvius in vlammen. Brieven aan Tacitus (2017) en Plinius. Mijn landhuizen. Brieven over Romeinse villa’s (2017). Jona Lendering (1964) is historicus en richt zich met zijn populariserende boeken en website Livius.org op de Oudheid, vaderlandse geschiedenis en de informatieoverdracht van wetenschappelijke kennis naar het grote publiek. Lendering publiceerde eerder onder andere Vergeten erfenis. Oosterse wortels van de westerse beschaving (2009), De klad in de klassieken (2012) en De rand van het Rijk. De Romeinen in de Lage Landen (2010) met Arjen Bosman. Voor zijn website Livius ontving Lendering in 2010 de Oikos publieksprijs, deze website is de grootste website ter wereld over de oude wereld. Een jaar later ontvingen hij en Bosman de NKV-prijs voor De rand van het Rijk.

(…)

Zo is Het visioen van Constantijn niet alleen een bijzonder interessant boek over de betekenis van het visioen zelf, maar geeft het ook op verrassend originele wijze inzicht in het onderzoeksproces van oudheidkundigen. Zonder wetenschappelijk te veel de diepte in te duiken hebben Hunink en Lendering het voor elkaar gekregen om in een toegankelijk publieksboek de lezer mee te nemen in hun zoektocht en de problemen waar je als onderzoeker tegenaan loopt. Dit zorgt ervoor dat je als lezer in het boek wordt gezogen, net als in een spannende roman. Hulde aan de auteurs die hiermee hopelijk een nieuwe trend hebben gezet waar het gaat om geschiedenisboeken.'

Uit bespreking door V e r a   W e t e r i n g s  op  www.heriditasnexus.nl

---

'De auteurs van Het visioen van Constantijnreconstrueren de voorspellende droom van de keizer vanuit de geschiedenis, met een scherp oog voor details. Een andere verdienste van Lenderings en Huninks boek is de heldere uitleg hoe het bronnenmateriaal, vanwege meerdere beperkingen, de studie naar de Oudheid complex maakt. De bronnen uit de Oudheid zijn vaak moeilijk te duiden, zo laten de auteurs overtuigend zien.'

Uit korte bespreking door E n n e  K o o p s  op www.historiek.net

volledige tekst

---

bespreking door M a u r i c e   H o o g e d o o r n  in Nederlands Dagblad van 20 april 2018

volledige tekst

---

Uit de bespreking door P a t r i c k   D e   R y n c k  in De Standaard, 20 mei 2018

---

Uit de bespreking door A n n e t   v a n   W i e c h e n   op www.oudweb.nl

'Het visioen van Constantijn: een topaanrader!'

volledige tekst

---

korte maar heel aardige bespreking in NPO-programma OVT 27 mei 2018 klik hier voor geluid

---

mooie bespreking door J o b  v a n  S c h a i k  in Dagblad van het Noorden, 8 juni 2018

---

uitvoerige samenvatting van het hele boek op www.stretto.be

volledige tekst

---

korte samenvatting op www.argusvlinder.com

volledige tekst

---

Signalement in NG Historia 3, juli 2018 door SN

'Historicus Lendering en classicus Hunink zijn een ideaal duo om het verhaal te ontrafelen achter het visioen waardoor keizer Constantijn tot het christendom zou zijn bekeerd. (...)'
 

---

bespreking door M a r t   K w a k k e l   op www.archeologienederland.nl

volledige tekst

---

uit de paginagrote bespreking door S a m  J a n s e  in Trouw van 7 juli 2018, Boeken p.34

'Dit is een bescheiden studie maar vanuit de bronnen geschreven (...) een mooi boek dat vooral goed duidelijk maakt wat we allemaal niet weten.'

---

uit de  bespreking door J a n  B r o u w e r s  in Katholiek Nieuwsblad 31 augustus 2018:

'Lenderink en Hunink laten zien hoe oudheidkundigen met die gegevens omgaan en hoe ze tot een verantwoord beeld van dat verre verleden komen. Daarbij laten ze zich niet leiden door sympathie voor of afkeer van het christendom. (...) Wat hij gezien kan hebben en wat de gevolgen waren, doen ze vakkundig uit de doeken. Bang om woorden als ‘waarschijnlijk’ te noemen zijn ze niet. Een voorbeeldig boek dat laat zien wat de beperkingen, maar vooral ook de mogelijkheden van de studie van de Oudheid zijn. En dat ook een realistisch beeld geeft van de manier waarop het christendom de dominante religie in het Romeinse Rijk werd.'

volledige tekst

---

uit de bespreking door J o o s t   V e r m e u l e n in NRC Handelsblad 21 september 2018, boeken, C13

'...De auteurs leveren met dit boek een mooie prestatie. Door hun heel nauwgezette analyse worden niet alleen de waarheid en mythe van elkaar gescheiden; ze maken ook glashelder
dat er desondanks altijd dingen onzeker blijven. Of zoals zij het zelf formuleren: ‘Natuurlijk zou het aardig zijn als onze reconstructie helemaal juist is [...] . En misschien is het inderdaad
wel zo gegaan. Maar helemaal zeker weten doen we het nooit.'

volledige tekst

---

bespreking door A l c o   M e e s t e r s   in  Kerk en Theologie, 2018, nr. 4, 401-402

---

uit de bespreking door C h r i s t i a n   L a e s  in Hermeneus 90 (2018), 4, 216

'Zeker in het geval van de Lofrede van 310 is de vertaling een bijzondere verdienste: het ronkende en protserige karakter van de panegyriek wordt meesterlijk weergegeven in een Nederlands dat toch aanstekelijk leest. (...)  Tot slot, en niet in het minst, zijn methodologie, hermeneutiek en historische kritiek wezenlijke onderdelen van het speurwerk van de oudheidkundigen Lendering en Hunink. Presentatie en lay-out van dit mooie boek zijn vlekkeloos. De lezer wordt verwend met een stamboom, landkaart, een zeer handzame tijdlijn, een leidraad voor verdere lectuur, een uitgebreid notenapparaat en een uiterst nuttig register. Overal staat het comfort van de lezer voorop. (...) Doorheen het boek zijn Lendering en Hunink de beste en betrouwbaarste gidsen die men zich kan voorstellen. Ze nemen hun lezers bij de hand, ze laten hen als het ware luidop meedenken, ze presenteren, corrigeren, resumeren – en zijn daarbij nooit belerend. Voor een inleidende  cursus methodiek van de oude geschiedenis kan ik me geen beter praktijkboek voorstellen. Voor oudhistorici en classici die nog een keer verfrissend ad fontes willen gaan, biedt dit boek al wat  men maar wensen kan. Maar door zijn presentatie kan het een breed geïnteresseerd publiek eveneens moeiteloos aanspreken. Na dit pareltje kunnen we alleen maar hopen dat de samenwerking Lendering-Hunink tot nog meer inspirerend werk mag leiden.

volledige tekst

---

uit de bespreking door H e r m a n   S i m i s s e n  in   S t r e v e n , juli-augustus 2019, 441-442:

'Het betoog van Lendering en Hunink is bijzonder informatief, voorbeeldig in zijn helderheid, en wordt bovendien mooi geïllustreerd met uiteenlopende afbeeldingen.... 'even lezenswaardig als leerzaam, en zeer aan te bevelen...'

---

bespreking door A n t h o n y   D u p o n  t  in   K l e i o , website

latest changes here: 2022-08-29