LATIN
TEXT published in : Vincent Hunink, Lucan's Bellum Civile Book III, a commentary; (Gieben) Amsterdam 1992 Propulit
ut classem velis cedentibus Auster
incumbens
mediumque rates movere profundum omnis
in Ionios spectabat navita fluctus: solus
ab Hesperia non flexit lumina terra Magnus,
dum patrios portus, dum litora numquam 5 ad
visus reditura suos tectumque cacumen nubibus
et dubios cernit vanescere montis. Inde
soporifero cesserunt languida somno membra
ducis; diri tum plena horroris imago visa
caput maestum per hiantes Iulia terras 10 tollere
et accenso furialis stare sepulchro. `Sedibus
Elysiis campoque expulsa piorum ad
Stygias' inquit `tenebras manesque nocentes post
bellum civile trahor. Vidi ipsa tenentis Eumenidas,
quaterent quas vestris lampadas armis; 15 praeparat
innumeras puppis Acherontis adusti portitor;
in multas laxantur Tartara poenas; vix
operi cunctae dextra properante sorores sufficiunt,
lassant rumpentis stamina Parcas. coniuge
me laetos duxisti, Magne, triumphos:
20 Fortuna
est mutata toris, semperque potentes detrahere
in cladem fato damnata maritos innupsit
tepido paelex Cornelia busto. Haereat
illa tuis per bella, per aequora, signis, dum
non securos liceat mihi rumpere somnos
25 et
nullum vestro vacuum sit tempus amori sed
teneat Caesarque dies et Iulia noctes. Me
non Lethaeae, coniunx, oblivia ripae immemorem
fecere tui, regesque silentum permisere
sequi. Veniam te bella gerente 30 in
medias acies. Numquam tibi, Magne, per umbras perque
meos manes genero non esse licebit; abscidis
frustra ferro tua pignora: bellum te
faciet civile meum.' sic fata refugit umbra
per amplexus trepidi dilapsa mariti. 35 Ille,
dei quamvis cladem manesque minentur, maior
in arma ruit certa cum mente malorum, et
`quid' ait `vani terremur imagine visus? aut
nihil est sensus animis a morte relictum aut
mors ipsa nihil.' titan iam pronus in undas
40 ibat
et igniferi tantum demerserat orbis quantum
desse solet lunae, seu plena futura est seu
iam plena fuit: tunc obtulit hospita tellus puppibus
accessus faciles; legere rudentes et
posito remis petierunt litora malo. 45 Caesar,
ut emissas venti rapuere carinas, absconditque
fretum classes, et litore solus dux
stetit Hesperio, non illum gloria pulsi laetificat
Magni: queritur, quod tuta per aequor terga
ferant hostes. Neque enim iam sufficit ulla
50 praecipiti
fortuna viro, nec vincere tanti, ut
bellum differret, erat. Tum pectore curas expulit
armorum pacique intentus agebat quoque
modo vanos populi conciret amores, gnarus
et irarum causas et summa favoris 55 annona
momenta trahi. Namque asserit urbis sola
fames, emiturque metus, cum segne potentes vulgus
alunt: nescit plebes ieiuna timere. Curio
Sicanias transcendere iussus in urbes, qua
mare tellurem subitis aut obruit undis
60 aut
scidit, et medias fecit sibi litora terras: vis
illic ingens pelagi, semperque laborant aequora,
ne rupti repetant confinia montes. Bellaque
Sardoas etiam sparguntur in oras. utraque
frugiferis est insula nobilis arvis, 65 nec
prius Hesperiam longinquis messibus ullae nec
Romana magis complerunt horrea terrae. Ubere
vix glaebae superat, cessantibus Austris cum
medium nubes Borea cogente sub axem effusis
magnum Libye tulit imbribus annum. 70 Haec
ubi sunt provisa duci, tunc agmina victor non
armata trahens sed pacis habentia vultum tecta
petit patriae. Pro, si remeasset in urbem, Gallorum
tantum populis Arctoque subacta, quam
seriem rerum longa praemittere pompa,
75 quas
potuit belli facies! ut vincula Rheno Oceanoque
daret, celsos et Gallia currus nobilis
ut flavis sequeretur mixta Britannis. Perdidit
o qualem vincendo plura triumphum! non
illum laetis vadentem coetibus urbes 80 sed
tacitae videre metu, nec constitit usquam obvia
turba duci. Gaudet tamen esse timori tam
magno populis et se non mallet amari. Iamque
et praecipitis superaverat Anxuris arces, et
qua Pomptinas via dividit uda paludes,
85 qua
sublime nemus, Scythicae qua regna Dianae, quaque
iter est Latiis ad summam fascibus Albam; excelsa
de rupe procul iam conspicit urbem Arctoi
toto non visam tempore belli miratusque
suae sic fatur moenia Romae: 90 `Tene,
deum sedes, non ullo Marte coacti deseruere
viri? pro qua pugnabitur urbe? di
melius, quod non Latias Eous in oras nunc
furor incubuit nec iuncto Sarmata velox Pannonio
Dacisque Getes admixtus: habenti 95 tam
pavidum tibi, Roma, ducem Fortuna pepercit quod
bellum civile fuit.'
Sic fatur et urbem attonitam
terrore subit. Namque ignibus atris creditur,
ut captae, rapturus moenia Romae sparsurusque
deos. Fuit haec mensura timoris:
100 velle
putant quodcumque potest. Non omina fausta, non
fictas laeto voces simulare tumultu, vix
odisse vacat. Phoebea Palatia complet turba
patrum nullo cogendi iure senatus e
latebris educta suis; non consule sacrae 105 fulserunt
sedes, non, proxima lege potestas, praetor
adest, vacuaeque loco cessere curules. Omnia
Caesar erat; privatae curia vocis testis
adest. Sedere patres censere parati, si
regnum, si templa sibi iugulumque senatus
110 exiliumque
petat. Melius, quod plura iubere erubuit
quam Roma pati.
Tamen exit in iram, viribus
an possint obsistere iura, per unum Libertas
experta virum; pugnaxque Metellus, ut
videt ingenti Saturnia templa revelli
115 mole,
rapit gressus et Caesaris agmina rumpens ante
fores nondum reseratae constitit aedis (usque
adeo solus ferrum mortemque timere auri
nescit amor; pereunt discrimine nullo amissae
leges sed, pars vilissima rerum, 120 certamen
movistis, opes), prohibensque rapina victorem
clara testatur voce tribunus: `Non
nisi per nostrum vobis percussa patebunt templa
latus, nullasque feres nisi sanguine sacro sparsas,
raptor, opes. Certe violata potestas
125 invenit
ista deos; Crassumque in bella secutae saeva
tribuniciae voverunt proelia dirae. Detege
iam ferrum; neque enim tibi turba verenda est spectatrix
scelerum: deserta stamus in urbe. non
feret e nostro sceleratus praemia miles: 130 sunt
quos prosternas populi, quae moenia dones. Pacis
ad exhaustae spolium non cogit egestas: bellum,
Caesar, habes.' his magnam victor in iram vocibus
accensus: `vanam spem mortis honestae concipis:
haud' inquit `iugulo se polluet isto 135 nostra,
Metelle, manus; dignum te Caesaris ira nullus
honor faciet. Te vindice tuta relicta est Libertas?
non usque adeo permiscuit imis longus
summa dies ut non, si voce Metelli servantur
leges, malint a Caesare tolli.'
140 dixerat,
et nondum foribus cedente tribuno acrior
ira subit: saevos circumspicit enses oblitus
simulare togam; tum Cotta Metellum compulit
audaci nimium desistere coepto. `libertas'
inquit `populi, quem regna coercent,
145 libertate
perit; cuius servaveris umbram, si
quidquid iubeare velis. Tot rebus iniquis paruimus
victi; venia est haec sola pudoris degenerisque
metus, nil iam potuisse negari. ocius
avertat diri mala semina belli. 150 damna
movent populos si quos sua iura tuentur: non
sibi sed domino gravis est quae servit egestas.' Protinus
abducto patuerunt templa Metello. Tunc
rupes Tarpeia sonat magnoque reclusas testatur
stridore fores; tum conditus imo
155 eruitur
templo multis non tactus ab annis Romani
census populi, quem Punica bella, quem
dederat Perses, quem victi praeda Philippi, quod
tibi, Roma, fuga Gallus trepidante reliquit, quo
te Fabricius regi non vendidit auro, 160 quidquid
parcorum mores servastis avorum, quod
dites Asiae populi misere tributum victorique
dedit Minoia Creta Metello, quod
Cato longinqua vexit super aequora Cypro. tunc
Orientis opes captorumque ultima regum 165 quae
Pompeianis praelata est gaza triumphis egeritur;
tristi spoliantur templa rapina, pauperiorque
fuit tum primum Caesare Roma. Interea
totum Magni fortuna per orbem secum
casuras in proelia moverat urbes. 170 proxima
vicino vires dat Graecia bello. Phocaicas
Amphissa manus scopulosaque Cirrha Parnasosque
iugo misit desertus utroque. Boeoti
coiere duces, quos impiger ambit fatidica
Cephisos aqua Cadmeaque Dirce, 175 Pisaeaeque
manus populisque per aequora mittens Sicaniis
Alpheos aquas. Tum Maenala liquit Arcas
et Herculeam miles Trachinius Oeten. Thesproti
Dryopesque ruunt, quercusque silentis Chaonio
veteres liquerunt vertice Selloe.
180 exhausit
totas quamvis dilectus Athenas, exiguae
Phoebea tenent navalia puppes, tresque
petunt veram credi Salamina carinae. Iam
dilecta Iovi centenis venit in arma Creta
vetus populis Cnososque agitare pharetras
185 docta
nec Eois peior Gortyna sagittis; tum
qui Dardaniam tenet Oricon et vagus altis dispersus
silvis Athaman et nomine prisco Encheliae
versi testantes funera Cadmi, Colchis
et Hadriaca spumans Apsyrtos in unda;
190 Penei
qui rura colunt, quorumque labore Thessalus
Haemoniam vomer proscindit Iolcon. Inde
lacessitum primo mare, cum rudis Argo miscuit
ignotas temerato litore gentes primaque
cum ventis pelagique furentibus undis
195 composuit
mortale genus, fatisque per illam accessit
mors una ratem. Tum linquitur Haemus Thracius
et populum Pholoe mentita biformem. Deseritur
Strymon tepido committere Nilo Bistonias
consuetus aves et barbara Cone, 200 Sarmaticas
ubi perdit aquas sparsamque profundo multifidi
Peucen unum caput alluit Histri, Mysiaque
et gelido tellus perfusa Caico Idalis
et nimium glaebis exilis Arisbe, quique
colunt Pitanen, et quae tua munera, Pallas,
205 lugent
damnatae Phoebo victore Celaenae, qua
celer et rectis descendens Marsya ripis errantem
Maeandron adit mixtusque refertur, passaque
ab auriferis tellus exire metallis Pactolon,
qua culta secat non vilior Hermus.
210 Iliacae
quoque signa manus perituraque castra ominibus
petiere suis, nec fabula Troiae continuit
Phrygiique ferens se Caesar Iuli. Accedunt
Syriae populi ; desertus Orontes et
felix, sic fama, Ninos, ventosa Damascos
215 Gazaque
et arbusto palmarum dives Idume et
Tyros instabilis pretiosaque murice Sidon. Has
ad bella rates non flexo limite ponti certior
haud ullis duxit Cynosura carinis. (
Phoenices primi, famae si creditur, ausi
220 mansuram
rudibus vocem signare figuris: nondum
flumineas Memphis contexere biblos noverat,
et saxis tantum volucresque feraeque sculptaque
servabant magicas animalia linguas.) deseritur
Taurique nemus Perseaque Tarsos 225 Coryciumque
patens exesis rupibus antrum; Mallos
et extremae resonant navalibus Aegae, itque
Cilix iusta iam non pirata carina. Movit
et Eoos bellorum fama recessus, qua
colitur Ganges, toto qui solus in orbe
230 ostia
nascenti contraria solvere Phoebo audet
et adversum fluctus impellit in Eurum, hic
ubi Pellaeus post Tethyos aequora ductor constitit
et magno vinci se fassus ab orbe est; quaque
ferens rapidum diviso gurgite fontem 235 vastis
Indus aquis mixtum non sentit Hydaspen; quique
bibunt tenera dulcis ab harundine sucos, et
qui tinguentes croceo medicamine crinem fluxa
coloratis astringunt carbasa gemmis, quique
suas struxere pyras vivique calentis
240 conscendere
rogos. Pro, quanta est gloria genti iniecisse
manum fatis vitaque repletos quod
superest donasse deis! venere feroces Cappadoces,
duri populus non cultor Amani, Armeniusque
tenens volventem saxa Niphaten.
245 aethera
tangentis silvas liquere Choatrae. Ignotum
vobis, Arabes, venistis in orbem umbras
mirati nemorum non ire sinistras. Tum
furor extremos movit Romanus Orestas Carmanosque
duces, quorum iam flexus in Austrum
250 aether
non totam mergi tamen aspicit Arcton lucet
et exigua velox ibi nocte Bootes, Aethiopumque
solum, quod non premeretur ab ulla signiferi
regione poli, nisi poplite lapso ultima
curvati procederet ungula Tauri, 255 quaque
caput rapido tollit cum Tigride magnus Euphrates,
quos non diversis fontibus edit Persis,
et incertum, tellus si misceat amnes, quod
potius sit nomen aquis. Sed sparsus in agros fertilis
Euphrates Phariae vice fungitur undae; 260 at
Tigrim subito tellus absorbet hiatu occultosque
tegit cursus rursusque renatum fonte
novo flumen pelagi non abnegat undis. Inter
Caesareas acies diversaque signa pugnaces
dubium Parthi tenuere favorem
265 contenti
fecisse duos. Tinxere sagittas errantes
Scythiae populi, quos gurgite Bactros includit
gelido vastisque Hyrcania silvis; hinc
Lacedaemonii, moto gens aspera freno, Heniochi
saevisque affinis Sarmata Moschis;
270 Colchorum
qua rura secat ditissima Phasis, qua
Croeso fatalis Halys, qua vertice lapsus Riphaeo
Tanais diversi nomina mundi imposuit
ripis Asiaeque et terminus idem Europae,
mediae dirimens confinia terrae,
275 nunc
hunc, nunc illum, qua flectitur, ampliat orbem; quaque,
fretum torrens, Maeotidos egerit undas Pontus,
et Herculeis aufertur gloria metis, Oceanumque
negant solas admittere Gadis; hinc
Essedoniae gentes auroque ligatas
280 substringens
Arimaspe comas; hinc fortis Arius longaque
Sarmatici solvens ieiunia belli Massagetes,
quo fugit, equo volucresque Geloni. Non,
cum Memnoniis deducens agmina regnis Cyrus
et effusis numerato milite telis 285 descendit
Perses, fraternique ultor amoris aequora
cum tantis percussit classibus, unum tot
reges habuere ducem, coiere nec umquam tam
variae cultu gentes, tam dissona vulgi ora.
Tot immensae comites missura ruinae 290 excivit
populos et dignas funere Magni exequias
Fortuna dedit. Non corniger Hammon mittere
Marmaricas cessavit in arma catervas, quidquid
ab occiduis Libye patet arida Mauris usque
Paraetonias Eoa ad litora Syrtis.
295 acciperet
felix ne non semel omnia Caesar, vincendum
pariter Pharsalia praestitit orbem. Ille
ubi deseruit trepidantis moenia Romae agmine
nubiferam rapto super evolat Alpem; cumque
alii famae populi terrore paverent
300 Phocais
in dubiis ausa est servare iuventus non
Graia levitate fidem signataque iura, et
causas, non fata, sequi. Tamen ante furorem indomitum
duramque viri deflectere mentem pacifico
sermone parant hostemque propinquum
305 orant
Cecropiae praelata fronde Minervae: `semper
in externis populo communia vestro Massiliam
bellis testatur fata tulisse comprensa
est Latiis quaecumque annalibus aetas. et
nunc, ignoto si quos petis orbe triumphos,
310 accipe
devotas externa in proelia dextras. At,
si funestas acies, si dira paratis proelia
discordes, lacrimas civilibus armis secretumque
damus. Tractentur vulnera nulla sacra
manu. Si caelicolis furor arma dedisset
315 aut
si terrigenae temptarent astra gigantes, non
tamen auderet pietas humana vel armis vel
votis prodesse Iovi, sortisque deorum ignarum
mortale genus per fulmina tantum sciret
adhuc caelo solum regnare Tonantem.
320 adde
quod innumerae concurrunt undique gentes, nec
sic horret iners scelerum contagia mundus ut
gladiis egeant civilia bella coactis. Sit
mens ista quidem cunctis, ut vestra recusent fata,
nec haec alius committat proelia miles. 325 cui
non conspecto languebit dextra parente telaque
diversi prohibebunt spargere fratres? finis
adest rerum, si non committitis ullis arma,
quibus fas est. Nobis haec summa precandi: terribilis
aquilas infestaque signa relinquas
330 urbe
procul nostrisque velis te credere muris excludique
sinas admisso Caesare bellum. Sit
locus exceptus sceleri, Magnoque tibique tutus,
ut, invictae fatum si consulat urbi, foedera
si placeant, sit quo veniatis inermes.
335 vel,
cum tanta vocent discrimina Martis Hiberi, quid
rapidum deflectis iter? non pondera rerum nec
momenta sumus, numquam felicibus armis usa
manus, patriae primis a sedibus exul, et
post translatas exustae Phocidos arces 340 moenibus
exiguis alieno in litore tuti, illustrat
quos sola fides. Si claudere muros obsidione
paras et vi perfringere portas, excepisse
faces tectis et tela parati, undarum
raptos aversis fontibus haustus
345 quaerere
et effossam sitientes lambere terram et,
desit si larga Ceres, tunc horrida cerni foedaque
contingi maculato attingere morsu. Nec
pavet hic populus pro libertate subire obsessum
Poeno gessit quae Marte Saguntum.
350 pectoribus
rapti matrum frustraque trahentes ubera
sicca fame medios mittentur in ignis, uxor
et a caro poscet sibi fata marito, vulnera
miscebunt fratres bellumque coacti hoc
potius civile gerent.' sic Graia iuventus
355 finierat,
cum turbato iam prodita vultu ira
ducis tandem testata est voce dolorem: `vana
movet Graios nostri fiducia cursus: quamvis
Hesperium mundi properemus ad axem Massiliam
delere vacat. Gaudete, cohortes:
360 obvia
praebentur fatorum munere bella. Ventus
ut amittit vires, nisi robore densae occurrunt
silvae, spatio diffusus inani, utque
perit magnus nullis obstantibus ignis, sic
hostes mihi desse nocet, damnumque putamus
365 armorum,
nisi qui vinci potuere rebellant. Sed,
si solus eam dimissis degener armis, tunc
mihi tecta patent. Iam non excludere tantum, inclusisse
volunt. At enim contagia belli dira
fugant. Dabitis poenas pro pace petita,
370 et
nihil esse meo discetis tutius aevo quam
duce me bellum.'
Sic postquam fatus, ad urbem haud
trepidam convertit iter; tunc moenia clausa conspicit
et densa iuvenum vallata corona. haud
procul a muris tumulus surgentis in altum
375 telluris
parvum diffuso vertice campum explicat
: haec patiens longo munimine cingi visa
duci rupes tutisque aptissima castris. Proxima
pars urbis celsam consurgit in arcem par
tumulo, mediisque sedent convallibus arva.
380 tunc
res immenso placuit statura labore, aggere
diversos vasto committere colles. Sed
prius, ut totam, qua terra cingitur, urbem clauderet,
a summis perduxit ad aequora castris longum
Caesar opus, fontesque et pabula campi 385 amplexus
fossa densas tollentia pinnas caespitibus
crudaque extruxit bracchia terra. Iam
satis hoc Graiae memorandum contigit urbi aeternumque
decus, quod non impulsa nec ipso strata
metu tenuit flagrantis in omnia belli 390 praecipitem
cursum, raptisque a Caesare cunctis vincitur
una mora. Quantum est quod fata tenentur quodque
virum toti properans imponere mundo hos
perdit Fortuna dies! tunc omnia late procumbunt
nemora et spoliantur robore silvae,
395 ut,
cum terra levis mediam virgultaque molem suspendant,
structa laterum compage ligatam artet
humum, pressus ne cedat turribus agger. Lucus
erat longo numquam violatus ab aevo obscurum
cingens conexis aera ramis 400 et
gelidas alte summotis solibus umbras. Hunc
non ruricolae Panes nemorumque potentes Silvani
Nymphaeque tenent, sed barbara ritu sacra
deum; structae diris altaribus arae omnisque
humanis lustrata cruoribus arbor. 405 si
qua fidem meruit superos mirata vetustas, illis
et volucres metuunt insistere ramis et
lustris recubare ferae; nec ventus in illas incubuit
silvas excussaque nubibus atris fulgura:
non ulli frondem praebentibus aurae
410 arboribus
suus horror inest. Tum plurima nigris fontibus
unda cadit, simulacraque maesta deorum arte
carent caesisque extant informia truncis. Ipse
situs putrique facit iam robore pallor attonitos;
non vulgatis sacrata figuris
415 numina
sic metuunt: tantum terroribus addit, quos
timeant, non nosse, deos. Iam fama ferebat saepe
cavas motu terrae mugire cavernas, et
procumbentis iterum consurgere taxos, et
non ardentis fulgere incendia silvae,
420 roboraque
amplexos circum fluxisse dracones. Non
illum cultu populi propiore frequentant sed
cessere deis. Medio cum Phoebus in axe est aut
caelum nox atra tenet, pavet ipse sacerdos accessus
dominumque timet deprendere luci.
425 hanc
iubet immisso silvam procumbere ferro; nam
vicina operi belloque intacta priore inter
nudatos stabat densissima montis. Sed
fortes tremuere manus, motique verenda maiestate
loci, si robora sacra ferirent,
430 in
sua credebant redituras membra securis. Implicitas
magno Caesar torpore cohortes ut
vidit, primus raptam librare bipennem ausus
et aeriam ferro proscindere quercum effatur
merso violata in robora ferro: 435 `iam
ne quis vestrum dubitet subvertere silvam, credite
me fecisse nefas.' tum paruit omnis imperiis
non sublato secura pavore turba,
sed expensa superorum et Caesaris ira. procumbunt
orni, nodosa impellitur ilex,
440 silvaque
Dodones et fluctibus aptior alnus et
non plebeios luctus testata cupressus tum
primum posuere comas et fronde carentes admisere
diem, propulsaque robore denso sustinuit
se silva cadens. Gemuere videntes
445 Gallorum
populi, muris sed clausa iuventus exultat;
quis enim laesos impune putaret esse
deos? servat multos fortuna nocentes et
tantum miseris irasci numina possunt. utque
satis caesi nemoris, quaesita per agros
450 plaustra
ferunt, curvoque soli cessantis aratro agricolae
raptis annum flevere iuvencis. Dux
tamen impatiens haesuri ad moenia Martis versus
ad Hispanas acies extremaque mundi iussit
bella geri. Stellatis axibus agger 455 erigitur
geminasque aequantis moenia turris accipit;
hae nullo fixerunt robore terram sed
per iter longum causa repsere latenti. Cum
tantum nutaret onus, telluris inanes concussisse
sinus quaerentem erumpere ventum 460 credidit
et muros mirata est stare iuventus. Illinc
tela cadunt excelsas urbis in arces. Sed
maior Graio Romana in corpora ferro vis
inerat. Neque enim solis excussa lacertis lancea,
sed tenso ballistae turbine rapta, 465 haud
unum contenta latus transire quiescit, sed
pandens perque arma viam perque ossa relicta morte
fugit: superest telo post vulnera cursus. At
saxum quotiens ingenti verberis actu excutitur,
qualis rupes, quam vertice montis 470 abscidit
impulsu ventorum adiuta vetustas, frangit
cuncta ruens, nec tantum corpora pressa exanimat,
totos cum sanguine dissipat artus. Ut
tamen hostiles densa testudine muros tecta
subit virtus, armisque innexa priores
475 arma
ferunt, galeamque extensus protegit umbo, quae
prius ex longo nocuerunt missa recessu iam
post terga cadunt. Nec Grais flectere iactum aut
facilis labor est longinqua ad tela parati tormenti
mutare modum; sed pondere solo 480 contenti
nudis evolvunt saxa lacertis. Dum
fuit armorum series, ut grandine tecta innocua
percussa sonant, sic omnia tela respuit;
at postquam virtus incerta virorum perpetuam
rupit defesso milite cratem,
485 singula
continuis cesserunt ictibus arma. Tunc
adoperta levi procedit vinea terra, sub
cuius pluteis et tecta fronte latentes moliri
nunc ima parant et vertere ferro moenia;
nunc aries suspenso fortior ictu 490 incussus
densi compagem solvere muri temptat
et impositis unum subducere saxis. Sed
super et flammis et magnae fragmine molis et
sudibus crebris et adusti roboris ictu percussae
cedunt crates, frustraque labore
495 exhausto
fessus repetit tentoria miles. Summa
fuit Grais, starent ut moenia, voti: ultro
acies inferre parant armisque coruscas nocturni
texere faces, audaxque iuventus erupit.
Non hasta viris, non letifer arcus, 500 telum
flamma fuit, rapiensque incendia ventus per
Romana tulit celeri munimina cursu. Nec,
quamvis viridi luctetur robore, lentas ignis
agit vires, taeda sed raptus ab omni consequitur
nigri spatiosa volumina fumi, 505 nec
solum silvas sed saxa ingentia solvit, et
crudae putri fluxerunt pulvere cautes. Procubuit
maiorque iacens apparuit agger. Spes
victis telluris abit, placuitque profundo fortunam
temptare maris. Non
robore picto
510 ornatas
decuit fulgens tutela carinas, sed
rudis et qualis procumbit montibus arbor conseritur,
stabilis navalibus area bellis. Et
iam turrigeram Bruti comitata carinam venerat
in fluctus Rhodani cum gurgite classis
515 Stoechados
arva tenens. Nec non et Graia iuventus omne
suum fatis voluit committere robur grandaevosque
senes mixtis armavit ephebis. Accepit
non sola viros, quae stabat in undis, classis:
et emeritas repetunt navalibus alnos. 520 ut
matutinos spargens super aequora Phoebus fregit
aquis radios et liber nubibus aether et
posito Borea pacemque tenentibus Austris servatum
bello iacuit mare, movit ab omni quisque
suam statione ratem, paribusque lacertis
525 Caesaris
hinc puppes, hinc Graio remige classis tollitur:
impulsae tonsis tremuere carinae crebraque
sublimes convellunt verbera puppes. Cornua
Romanae classis validaeque triremes quasque
quater surgens extructi remigis ordo 530 commovet
et plures quae mergunt aequore pinus multiplices
cinxere rates. Hoc robur aperto oppositum
pelago: lunata classe recedunt ordine
contentae gemino crevisse Liburnae. celsior
at cunctis Bruti praetoria puppis 535 verberibus
senis agitur molemque profundo invehit
et summis longe petit aequora remis. Ut
tantum medii fuerat maris, utraque classis quod
semel excussis posset transcurrere tonsis, innumerae
vasto miscentur in aethere voces, 540 remorumque
sonus premitur clamore, nec ullae audiri
potuere tubae. Tum caerula verrunt atque
in transtra cadunt et remis pectora pulsant. Ut
primum rostris crepuerunt obvia rostra, in
puppem rediere rates, emissaque tela 545 aera
texerunt vacuumque cadentia pontum. Et
iam diductis extendunt cornua proris diversaeque
rates laxata classe receptae. Ut,
quotiens aestus Zephyris Eurisque repugnat, huc
abeunt fluctus, illo mare, sic, ubi puppes 550 sulcato
varios duxerunt gurgite tractus, quod
tulit illa ratis remis, haec rettulit aequor. Sed
Grais habiles pugnamque lacessere pinus et
temptare fugam nec longo frangere gyro cursum
nec tarde flectenti cedere clavo; 555 at
Romana ratis stabilem praebere carinam certior
et terrae similem bellantibus usum. Tunc
in signifera residenti puppe magistro Brutus
ait: `Paterisne acies errare profundo artibus
et certas pelagi? iam consere bellum,
560 Phocaicis
medias rostris oppone carinas.' paruit,
obliquas et praebuit hostibus alnos. Tum
quaecumque ratis temptavit robora Bruti ictu
victa suo percussae capta cohaesit; ast
alias manicaeque ligant teretesque catenae,
565 seque
tenent remis: tecto stetit aequore bellum. Iam
non excussis torquentur tela lacertis nec
longinqua cadunt iaculato vulnera ferro, miscenturque
manus. Navali plurima bello ensis
agit. Stat quisque suae de robore puppis 570 pronus
in adversos ictus, nullique perempti in
ratibus cecidere suis. Cruor altus in unda spumat,
et obducti concreto sanguine fluctus. Et,
quas immissi traxerunt vincula ferri, has
prohibent iungi conferta cadavera puppis.
575 semianimes
alii vastum subiere profundum hauseruntque
suo permixtum sanguine pontum; hi
luctantem animam lenta cum morte trahentes fractarum
subita ratium periere ruina. irrita
tela suas peragunt in gurgite caedes,
580 et
quodcumque cadit frustrato pondere ferrum exceptum
mediis invenit vulnus in undis. Phocaicis
Romana ratis vallata carinis robore
diducto dextrum laevumque tuetur aequo
Marte latus; cuius dum pugnat ab alta 585 puppe
Catus Graiumque audax aplustre retentat, terga
simul pariter missis et pectora telis transigitur;
medio concurrit corpore ferrum, et
stetit incertus, flueret quo vulnere, sanguis, donec
utrasque simul largus cruor expulit hastas 590 divisitque
animam sparsitque in vulnera letum. Derigit
huc puppem miseri quoque dextra Telonis, qua
nullam melius pelago turbante carinae audivere
manum, nec lux est notior ulli crastina,
seu Phoebum videat seu cornua lunae, 595 semper
venturis componere carbasa ventis. Hic
Latiae rostro compagem ruperat alni, pila
sed in medium venere trementia pectus avertitque
ratem morientis dextra magistri. dum
cupit in sociam Gyareus erepere puppem,
600 excipit
immissum suspensa per ilia ferrum affixusque
rati telo retinente pependit. Stant
gemini fratres, fecundae gloria matris, quos
eadem variis genuerunt viscera fatis: discrevit
mors saeva viros, unumque relictum
605 agnorunt
miseri sublato errore parentes, aeternis
causam lacrimis; tenet ille dolorem semper
et amissum fratrem lugentibus offert. Quorum
alter mixtis obliquo pectine remis ausus
Romanae Graia de puppe carinae
610 iniectare
manum; sed eam gravis insuper ictus amputat;
illa tamen nisu, quo prenderat, haesit deriguitque
tenens strictis immortua nervis. Crevit
in adversis virtus: plus nobilis irae truncus
habet fortique instaurat proelia laeva 615 rapturusque
suam procumbit in aequora dextram. Haec
quoque cum toto manus est abscisa lacerto. Iam
clipeo telisque carens, non conditus ima puppe
sed expositus fraternaque pectore nudo arma
tegens, crebra confixus cuspide perstat
620 telaque
multorum leto casura suorum emerita
iam morte tenet. Tum vulnere multo effugientem
animam lassos collegit in artus membraque
contendit toto, quicumque manebat, sanguine
et hostilem defectis robore nervis 625 insiluit
solo nociturus pondere puppem. Strage
virum cumulata ratis multoque cruore plena
per obliquum crebros latus accipit ictus et,
postquam ruptis pelagus compagibus hausit, ad
summos repleta foros descendit in undas
630 vicinum
involvens contorto vertice pontum. Aequora
discedunt mersa diducta carina inque
locum puppis cecidit mare. Multaque ponto praebuit ille dies varii miracula fati.
Ferrea
dum puppi rapidos manus inserit uncos, 635 affixit
Lycidan. Mersus foret ille profundo, sed
prohibent socii suspensaque crura retentant. Scinditur
avulsus, nec, sicut vulnere, sanguis emicuit;
lentus ruptis cadit undique venis, discursusque
animae diversa in membra meantis
640 interceptus
aquis. Nullius vita perempti est
tanta dimissa via. Pars ultima trunci tradidit
in letum vacuos vitalibus artus; at
tumidus qua pulmo iacet, qua viscera fervent, haeserunt
ibi fata diu, luctataque multum
645 hac
cum parte viri vix omnia membra tulerunt. Dum
nimium pugnax unius turba carinae incumbit
prono lateri vacuamque relinquit, qua
caret hoste, ratem, congesto pondere puppis versa
cava texit pelagus nautasque carina,
650 bracchia
nec licuit vasto iactare profundo sed
clauso periere mari. Tunc unica diri conspecta
est leti facies, cum forte natantem diversae
rostris iuvenem fixere carinae. discessit
medium tam vastos pectus ad ictus, 655 nec
prohibere valent obtritis ossibus artus quo
minus aera sonent; eliso ventre per ora eiectat
saniem permixtus viscere sanguis. Postquam
inhibent remis puppes ac rostra reducunt, deiectum
in pelagus perfosso pectore corpus 660 vulneribus
transmisit aquas. Pars maxima turbae naufraga
iactatis morti obluctata lacertis puppis
ad auxilium sociae concurrit; at illis, robora
cum vetitis prensarent altius ulnis nutaretque
ratis populo peritura recepto,
665 impia
turba super medios ferit ense lacertos. Bracchia
linquentes Graia pendentia puppe a
manibus cecidere suis: non amplius undae sustinuere graves in summo gurgite truncos. Iamque
omni fusis nudato milite telis 670 invenit
arma furor: remum contorsit in hostem alter,
at hi totum validis aplustre lacertis avulsasque
rotant excusso remige sedes. In
pugnam fregere rates. Sidentia pessum corpora
caesa tenent spoliantque cadavera ferro. 675 multi
inopes teli iaculum letale revulsum vulneribus
traxere suis et viscera laeva oppressere
manu, validos dum praebeat ictus sanguis
et, hostilem cum torserit, exeat, hastam.
Nulla tamen plures hoc edidit aequore clades
680 quam
pelago diversa lues. Nam pinguibus ignis affixus
taedis et tecto sulpure vivax spargitur;
at faciles praebere alimenta carinae nunc
pice, nunc liquida rapuere incendia cera. nec
flammas superant undae, sparsisque per aequor 685 iam
ratibus fragmenta ferus sibi vindicat ignis. Hic
recipit fluctus, extinguat ut aequore flammas, hi,
ne mergantur, tabulis ardentibus haerent. Mille
modos inter leti mors una timori est qua
coepere mori. Nec cessat naufraga virtus:
690 tela
legunt deiecta mari ratibusque ministrant incertasque
manus ictu languente per undas exercent;
nunc, rara datur si copia ferri, utuntur
pelago: saevus complectitur hostem hostis,
et implicitis gaudent subsidere membris
695 mergentesque
mori.
Pugna fuit unus in illa eximius
Phoceus animam servare sub undis scrutarique
fretum, si quid mersisset harenis, et
nimis affixos unci convellere morsus, adductum
quotiens non senserat anchora funem. 700 hic,
ubi comprensum penitus deduxerat hostem, victor
et incolumis summas remeabat in undas; sed,
se per vacuos credit dum surgere fluctus, puppibus
occurrit tandemque sub aequore mansit. hi
super hostiles iecerunt bracchia remos 705 et
ratium tenuere fugam. Non perdere letum maxima
cura fuit: multus sua vulnera puppi affixit
moriens et rostris abstulit ictus. Stantem
sublimi Tyrrhenum culmine prorae Lygdamus
excussa Balearis tortor habenae
710 glande
petens solido fregit cava tempora plumbo. Sedibus
expulsi, postquam cruor omnia rupit vincula,
procurrunt oculi; stat lumine rapto attonitus
mortisque illas putat esse tenebras. at
postquam membris sensit constare vigorem
715 `vos',
ait `o socii, sicut tormenta soletis, me
quoque mittendis rectum componite telis. Egere
quod superest animae, Tyrrhene, per omnis bellorum
casus. Ingentem militis usum hoc
habet ex magna defunctum parte cadaver:
720 viventis
feriere loco.' sic fatus in hostem caeca
tela manu sed non tamen irrita mittit. Excipit
haec iuvenis generosi sanguinis Argus, qua
iam non medius descendit in ilia venter, adiuvitque
suo procumbens pondere ferrum.
725 stabat
diversa victae iam parte carinae infelix
Argi genitor, non ille iuventae tempore
Phocaicis ulli cessurus in armis: victum
aevo robur cecidit, fessusque senecta exemplum,
non miles erat; qui funere viso 730 saepe
cadens longae senior per transtra carinae pervenit
ad puppim spirantisque invenit artus. Non
lacrimae cecidere genis, non pectora tundit, distentis
toto riguit sed corpore palmis. nox
subit atque oculos vastae obduxere tenebrae,
735 et
miserum cernens agnoscere desinit Argum. Ille
caput labens et iam languentia colla viso
patre levat; vox faucis nulla solutas prosequitur,
tacito tantum petit oscula vultu invitatque
patris claudenda ad lumina dextram.
740 ut
torpore senex caruit viresque cruentus coepit
habere dolor, `non perdam tempora' dixit `a
saevis permissa deis, iugulumque senilem confodiam.
Veniam misero concede parenti, Arge,
quod amplexus, extrema quod oscula fugi. 745 nondum
destituit calidus tua volnera sanguis, semianimisque
iaces et adhuc potes esse superstes.' sic
fatus, quamvis capulum per viscera missi polluerit
gladii, tamen alta sub aequora tendit praecipiti
saltu: letum praecedere nati 750 festinantem
animam morti non credidit uni. Inclinant
iam fata ducum, nec iam amplius anceps belli
casus erat. Graiae pars maxima classis mergitur,
ast aliae mutato remige puppes victores
vexere suos; navalia paucae 755 praecipiti
tenuere fuga. Quis in urbe parentum fletus
erat, quanti matrum per litora planctus! coniunx
saepe sui confusis vultibus unda credidit
ora viri Romanum amplexa cadaver, accensisque
rogis miseri de corpore trunco 760 certavere
patres. At Brutus in aequore victor primus Caesareis pelagi decus addidit armis. latest changes here:
30-07-2012 16:01 |
|